صوتی- سید مرتضی چه کسی بود؟

سید مرتضی یکی از چهره های امید آفرین و هدف بخش و سازنده جهان تشیع و بلکه افتخار اسلام به شمار آمده ، آثار علمی و زندگی اجتماعی و شخصیت معنوی او برای همه نسلها آموزنده و الهام بخش ‍ است .
گرچه بیش از هزار سال از روزگار او می گذرد، شایستگی و برجستگی های وی سد زمان را شکسته و تا امروز امتداد یافته است و شناخت او در همه زمانها به زانوان انسانها توان بیشتر در پیمودن راه انسانیت می بخشید.

سید مرتضی در ماه رجب سال 355 هجری قمری در شهر بغداد دیده به جهان گشود نامش علی فرزند ابو احمد حسین فرزند موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم فرزند امام موسی بن جعفر علیه السلام است که نسب او با پنج واسطه به امام هفتم علیه السلام می رسد. کنیه اش ابوالقاسم است و پدر و مادرش نیز از افراد لایق آن روزگار بودند. پدرش حسین موسوی به طاهر اوحد ذوالمناقب معروف بود که منصب نقابت و رسیدگی به کار و زندگی سادات دودمان ابوطالب و مسؤ ولیت نظارت بر دیوان مظالم و سرپرستی زائران خانه خدا را که از منصبهای مهم آن روز بود به عهده داشتمادرش نیز بانویی بزرگوار و دانشمند بود که شیخ مفید پیشوای شیعیان کتاب احکام النساء را به خاطر او تاءلیف و تدوین کرده است
پیشوای شیعه شیخ مفید شبی در خواب دید حضرت فاطمه زهرا دخت گرامی پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله دست دو فرزندش ‍ امام حسن و امام حسین علیه السلام را گرفته ، آنها را به نزد او آورد و پس از سلام گفت :جناب استاد! این دو پسران من هستند، به آنها علم فقه و احکام دین بیاموز! استاد از خواب برخاست و پس از انجام کارهای لازم و با اندیشه های مختلفی که گریبانگیر او بود به محفل درس خود که مسجد براثا واقع در محله شیعه نشین بغداد بود،آمد و پس از لحظاتی درس را شروع کرد. در کلاس درس مساءله خاصی پیش نیامد و موضوع خواب روشن نشد ولی چند لحظه پس از پایان درس دید زنی باوقار خاصی در حالی که دست دو فرزندش را گرفته و پیرامونش را زنانی که گویا از کنیزان او هستند همراهی می کنند وارد مسجد شدند و پس از سلام نشستند. وقتی استاد فهمید که او فاطمه دختر ناصر کبیر است به احترام او از جا برخاست .
مادر دو فرزند ( علی و محمد) خطاب به استاد گفت : جناب شیخ ! این دو پسر بچه ، پسران من هستند آنان را خدمت شما آوردم تا علم فقه بیاموزند! مرجع بزرگ شیعه فوری به یاد خواب شب گذشته افتاد و شروع به گریستن نمود. همه حاضران مبهوت شدند و سبب گریه او را سؤ ال کردند. استاد لب به سخن گشود و خواب شب گذشته خود را که تعبیر شده بود برای آنان نقل کرد، سپس با کمال اشتیاق تعلیم و تربیت آن دو برادر را به عهده گرفت و در پیشبرد آنان به درجات علمی و عملی همت گماشت و آنچنان درهای علوم و معارف اسلامی را به روی آنان گشود که هر دو از نوابغ روزگار و عالمان نامدار به شمار آمدند
سید مرتضی (علی ) تا آن زمان که خود بر فراز کرسی استادی تکیه زد در نزد شماری از پاکان عصر خویش برای فراگیری علوم آسمانی به ادب زانو زد و بهره ها برد. در ذیل یادی از آن خدا ترسان عرصه علم خواهیم کرد.

2- ابومحمد هارون فرزند موسی تلعکبری (متوفی 380 ق .): او دانشمند و فقیهی برجسته و کم نظیر بود و از جمله راویان مشهوری است که از مرحوم کلینی روایت نقل می کند.
3- شیخ محمد صدوق (متوفی 381 ق .): او از بزرگان و پیشتازان حدیث است که به قول شیخ طوسی وی دانشمندی بزرگ ، پاسدار احادیث ، آگاه به رجال و نقاد اخبار بود که در میان قمی ها کسی در پاسداری از اعم حدیث و دانش زیاد همانند او دیده نشده است و حدود 300 کتاب تاءلیف کرده است .
4-حسین بن علی بابویه برادر شیخ صدوق : او فقیهی بزرگوار و محدثی شناخته شده است که از پدر و برادرش حدیث نقل کرده است .
در ردیف استادان سید مرتضی رحمه الله نام بزرگان دیگر هم به چشم می خورد که ما به موجب اختصار فقط به ذکر نام آنان که در کتاب ارزشمند الغدیر آمده اکتفا می کنیم:
احمد بن علی بن سعیدکوفی 2 - محمد بن عمران کاتب مرزبانی 3 - ابویحیی ابن نباته 4 - ابوالحسن علی بن محمد کاتب 5 - ابوالقاسم عبدالله بن عثمان بن یحیی 6 - احمد بن سهل دیباجی.
خداوند متعال به سید مرتضی ذوق و استعدادی سرشار داده بود و او نیز از این نعمت بزرگ الهی به خوبی بهره برداری کرد و در نتیجه تلاش و کوشش ‍ در مدتی نه چندان طولانی هنرمندی صاحب قلم ، شاعری متعهد مجتهدی عارف ، محققی توانا،اسلام شناسی ورزیده و آگاه و خدمتگزاری لایق و دلسوز برای اسلام و مسلمانان گردید. او علاوه بر داشتن مسؤ ولیتهای مهم اجتماعی و تربیت شاگردان تاءلیفات مهمی در زمینه فقه و اصول ، تفسیر، علوم قرآن ، کلام ، حدیث و ادبیات به جامعه عرضه کرد که تعدادی از آنها در ایران و کشورهای عربی چاپ و منتشر شده است و دانشمندان و ادبا از آنها استفاده می کنند.
مرحوم علامه امینی در الغدیر نام 86 اثر او را بیان کرده و مرحوم سید محسن امین نیز نام 89 کتاب وی را برشمرده و آنها را ستوده است.
یکی از کتابهای وی دیوان معروف او با بیست هزار بیت است . او علاوه بر مقام علمی و اجتهاد دارای ذوق شعر و ادب بود و در زمان ایشان غیر از برادرش سید رضی شاعری همانندش نبود. کتاب دیگر او (امالی ) است که در موضوع فقه و تفسیر و حدیث و شعر و فنون ادب است .
نکته مهمی که در تاءلیفات وی وجود دارد این است که در هر زمینه که وارد تحقیق شد سنگ تمام را گذاشته و آنچه در آن قابل بحث و تحقیق بوده بیان کرده است . از این رو بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت الله العظمی خمینی در مورد کتاب شافی که در بحث امامت نگاشته شده ، چنین فرموده است :
کتاب شافی سید مرتضی علم الهدی متوفی در سال 436که بهترین کتابها و مشهورترین مصنفات در این باب است در دسترس همه است ؛ که هر چه متاءخرین درباره امامت نوشتند، کمتر از آن است که در شافی سید مرتضی تحقیق کرده است
نکته دیگر اینکه تعداد زیادی از کتابهای او درباره مسائل آن روز جامعه و بعضی از آنها در پاسخ به سؤ الات افراد در شهرهای مختلف آن ایام بوده است ؛ همانند کتاب مسائل ناصریه ، مسائل طرابلسیه ، مسائل موصلیه ، و... که نشان دهنده این است که آن بزرگوار با همه اشتغالات علمی و تربیت شاگردان ، با مردم جامعه خود نیز ارتباط تنگاتنگ داشته و عالمی مردمی بوده است که به مسائل و مشکلات فکری و اعتقادی آنان اهمیت می داد و به آنها رسیدگی می کرده است
در میان مسلمانان معروف است که خدای بزرگ در آغاز هر صد سال (یک قرن ) کسی را بر می انگیزد تا دین را رونقی بخشد و در نشر احکام و نگهداشت آن بکوشد. استاد محمد رضا حکیمی در این مورد می گوید: شاید مدرک این عقیده حدیثی باشد که ابوداود... از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده است که فرمود: ((خداوند بزرگ برای این امت در سر هر صد سال ، کسی را بر می انگیزد تا دین او را تازگی بخشد و رواج دهد.
این حدیث در کتابهای مختلف با عبارات گوناگون نقل شده و بعضی از نویسندگان نام احیاگر هر قرن را هم مشخص کرده اند. .نویسنده کتاب علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی )) می نویسد:
شیعه می گوید:
مجدد مکتب در قرن اول باقرالعلوم علیه السلام و فرزندش امام صادق علیه السلام بودند. در قرن دوم حضرت ثامن الحج علی بن موسی علیه السلام وبه پیروی از این امامان همام در قرن سوم محمد بن یعقوب کلینی و در قرن چهارم سید مرتضی اعلی الله مقامه.
سید مرتضی سرانجام پس از عمری پربار و انجام کارهایی بزرگ و ارزنده در حدود هشتاد سالگی در روز یکشنبه 25 ربیع الاول 436 ق . در شهر بغداد به جوار حق شتافت و به دست ابوالحسین نجاشی و با کمک محمد بن حسین جعفری و سلار بن عبدالعزیز و دیگر شاگردانش ‍ غسل داده شد و سپس فرزندش سید محمد بر او نماز خواند و در خانه اش ‍ واقع در محله کرخ به خاک سپرده شد و با مرگ او یکی از چهره های درخشان قرن چهارم و با مرگ او یکی از چهره های درخشان قرن چهارم در بغداد افول کرد. پس از مدتی پیکر مطهر او به کربلا منتقل شد و جوار جد بزرگوارش حضرت سید الشهدا علیه السلام در کنار قبر برادرش سید رضی در مقبره ابراهیم حجاب (نیای بزرگشان ) دفن گردید.
در کتاب رجال بحرالعلوم آمده است : به من خبر رسید که بعضی از فرمانروایان روم - فکر می کنم سال 942 - قبر مرحوم سید مرتضی را کندند و دیدند که بدن او هنوز (بعد از پانصد سال و اندی ) تازه است و زمین و خاک ، آن را تغییر نداده و نقل شده که آثار حنا نیز هنوز در دستها و موهای صورتش وجود داشته است .
___
1- شیخ مفید (متوفی 413 ق .): شخصیت ممتازی که به قول نجاشی فضل و برتری او در فقه ، کلام ، روایت ، علم و وثاقت مشهورتر از آن است که توصیف و تعریف شود. او توانست شاگردانی بلند آوازه و نابغه و پرکار همانند شیخ طوسی و سید مرتضی را تقدیم جامعه اسلامی بدارد.

برگرفته از : گروه اندیشه و معارف اسلامی سایت ایران صدا