زن و ورزش

مقدمه
زنان نيمى از جامعه بشرى را تشكيل داده و از جهات مختلف داراى اهميت بوده و در برنامه ريزى هاى گوناگون جامعه ، بايد در نظر گرفته شوند.
يكى از امورى كه براى زنان مطرح است ، ورزش است . امروزه زنان زيادى در سطح جهان به ورزش هاى مختلف اشتغال دارند. گروهى ورزشكار حرفه اى اند و تعدادى ورزشكار آماتور؛ گروهى از آنان براى رسيدن به مقامات و قهرمانى تلاش مى كنند و برخى براى حفظ سلامتى و يا تناسب اندام . و عده بيشترى از زنان نيز از ورزش و ورزشكار، بيگانه و يا حتى از آن بيزارند. حال بايد دانست ، كار كدامين گروه از اين زنان صحيح تر بوده و به صلاح نزديك تر است .
تاريخچه ورزش زنان
زنان در جوامع كهن و باستانى به شدت از ورزش و حتى تماشاى مراسم ورزشى منع مى شدند، اما بالاخره پاى آنان به ورزش و مسابقات ورزشى باز شد. در كتاب زن و ورزش (ص 18 و 19) چنين آمده است :
((حتى در مراسم و آئين هاى ويژه مذهبى و اجتماعى كه تا پيش از برپايى المپياد در يونان باستان برگزار مى شد، و بعد از آن در المپياد باستانى كه به منظور پرورش جسم و روان نو نهالان و جوانان ترتيب يافته بود و هر چهار سال يك بار برگزار مى شد، زنان حق ورود و تماشا نداشتند، و اين ممنوعيت ، آن قدر شدت و غلظت داشت كه اگر زنى اين قاعده و قانون را ناديده مى گرفت و به تماشاى مسابقات مى رفت ، محكوم به اعدام مى شد.
نخستين زنى كه سنّت مرد سالارى را در عرصه ورزش و مسابقات ميدانى در هم شكست ، زنى بود به نام ((هيپوهريا))كه با تلاش و پشت كارى خاص ، سرانجام پاى زنان را به عرصه ورزش و ميدان مسابقات ورزشى يونان باز كرد. چندى نگذشت كه زنان موفق شدند، تحت عنوان ((هريا)) براى اولين بار، مسابقاتى را در حضور مردان برپا كنند و عرصه هاى نبرد ورزشى را زير قدم هاى خود داشته باشند.))
نظر كارشناسان در مورد ورزش زن
گروهى از كارشناسان ورزشى و دانشمندان ، با ورزش كردن زنان به شدت مخالفند، و گروهى نيز در نقطه مقابل آنها قرار داشته ، و آن را براى زنان و دختران لازم و ضرورى مى دانند. ما در اين جا به نحو اختصار به اين دو نظريه اشاره مى نماييم :
نظر موافقان
موافقان ورزش بانوان مى گويند:
((تامين بهداشت جسم و روان براى زنان كه در دوره ها و مراحل مختلف زندگى پر مسؤ ليت خويش ، مراحلى چون باردارى ، زايمان و از همه مهم تر، پرورش و تربيت فرزندان را پشت سر مى گذراند، از اهميتى والا برخوردار است .
تحقيقات نشان داده است كه شروع عادت ماهانه در دختران و زنان ورزشكار، ديرتر از غيرورزشكار است ... اين تاءخير به نوبه خود تاءثيرات مثبتى را براى دختران دربر دارد، چنانكه رشد بيشتر اندامها را در جهت طبيعى ، بيشتر خواهد نمود.
همچنين در اين دختران ورزيده و تمرين ديده ، مقدار مطلق و نسبى جرم عضلاتشان از دختران هم سن تمرين نكرده ، بيشتر بوده است .
استراند، (Astrand) سى شناگر دختر را در سنين دوازده تا شانزده سالگى ، به مدت يك سال تحت تمرينات سنگين قرار داد. اين دختران ، مسافتى حدود 5500 متر تا 6500 متر را (حدود شش تا بيست و هشت ساعت ) در هفته شنا نمودند، هر هفته در تمام طول تمرين ، از نظر پزشكى نيز اين افراد، مورد معاينه قرار مى گرفتند. پس از اين مدت ، بررسى بر روى آنها نشان داد كه آنها از نقطه نظر اكسيژن مصرفى در سطح بسيار بالايى قرار دارند، كه با افراد تمرين نديده قابل مقايسه نبوده است .
براون (Brown)، نيز در يك تحقيق خود، همين تجربه را در مورد دخترانى كه دوران قبل از بلوغ را مى گذراندند انجام داد، مشاهده كرد كه حداكثر اكسيژن مصرفى آنها در شش هفته تمرين ، حدود 18 و در دوازده هفته ، حدود 26 افزايش پيدا نموده است . همچنين ضربان قلب آنها بعد از اين تمرين ، كاهش يافته و هيچ گونه اثر سوئى در اين افراد ديده نمى شود.)
نظر مخالفان
شهيد دكتر سيدرضا پاك نژاد، درباره آثار منفى ورزش - به ويژه ورزشهاى سنگين و خشن - بر روى زنان مى نويسد:
((صادقانه بايد قبول كنيم زنان ورزشكار در نظر اغلب مردم ، چندان جالب نيستند... با وجودى كه آمارگيرى در اين مورد مشكل است ، ولى متخصصان امر عقيده دارند كه 50 زنان ورزشكار، روحيه زنانه خود را از دست مى دهند. چون زنهاى نامبرده براى رسيدن به مقام قهرمانى بين المللى ، متحمل ممارست و تمرينهاى مداوم و مشكلى شده اند، خواه ناخواه خشن بار آمده اند و به درشتى حرف مى زنند. براى آنها خوشايند مرد بودن مطرح نيست ، بلكه كمال مطلوب آنها، ثانيه ها و سانتى مترها و جلو افتادن ها و مدال هاست ... يك زن كوه نورد كه دايما عمرش در كوهستان مى گذرد، به تدريج صفت زنانه خود را از دست مى دهد و حتى ممكن است از زن بودن خود خجالت كشيده و روحانيت زنانه خود را از دست بدهد.
زنان نبايد فوتبال و رگبى بازى كنند. اين ورزشهاى ظريف و زنانه نيستند، و بايستى آنها واليبال و بسكتبال و اسكى بازى كنند، بدون اين كه لطف زنانه خود را از دست بدهند... به وسيله روزنامه ((ديلى ميرور)) (در انگلستان ) اعلام گرديد، از نظر علمى ثابت شد ورزش ، دختران و زنان را بد تركيب و زشت مى كند. و دخترانى كه ورزش مى كنند، صدايشان كلفت مى شود و زيبايى اندام و برجستگى هاى زنانه خود را از دست مى دهند و اندام و جثه درشت و قوى ، مانند مردان پيدا مى كنند.
كسى كه اين نظريه را از اول داشته است و اخيرا آن را به اثبات رسانيده ، پروفسور، دكتر ((لودويك پروكوپ )) كارشناس پزشكى و ورزشى است . اين پزشك معروف ، در مسابقات المپيك مكزيك ، 911 دختر ورزشكار را مورد معاينه قرار داد و مشاهده كرد كه نيمى بيشتر از اين دختران ، زيبايى اندام خود را از دست داده و شبيه مردان شده اند.))
مرحوم شهيد دكتر پاك نژاد، به منظور تطبيق مطالب فوق با نظر اسلام ، به حديثى از قول پيامبر گرامى اسلام اشاره مى كند كه مى فرمايد:
المراءة ريحانة ليست بقهرمانة
و آنگاه آن را چنين ترجمه مى كند:
((زن ، گل است و قهرمان نيست .))
به نظر مى رسد ايشان در ترجمه اين حديث ، دچار خطا شده اند. ايشان كلمه ((قهرمان )) را كه به عنوان يك كلمه عربى ، به كار رفته ، به معناى ((قهرمان ، و شخص نيرومند)) - كه در فارسى به كار مى رود - گرفته است ، اما اين برداشت ، صحيح نيست . اين حديث به همين شكل در نهج البلاغه نيز آمده است ، آنجا كه اميرمؤ منان در وصيت خويش به فرزندان برومندش ، امام حسن (عليه السلام ) مى فرمايد:
فان المراءة ريحانة ، ليست بقهرمانة
و فيض الاسلام در ترجمه آن چنين مى نگارد:
((زن گياهى است خوشبو، نه كارفرما (پس او را از انجام امور بازدار).))
و همين ترجمه صحيح است . زيرا ((قهرمان )) در زبان عربى از ماده ((قهرم )) است كه رباعى است ، نه از ماده ((قهر)) كه ثلاثى است .
لغويان اين كلمه را چنين ترجمه كرده اند:
القهرمان : الذى يحكم فى الامور و يتصرف فيها بامره
قهرمان : كسى است كه در كارها حكم كرده و به دستورش در كارها دخل و تصرف مى شود.
((قهرم - (القهرمان ): ناظر دخل و خرج ،
قهرم (القهرمان ): الوكيل او امين الدخل و الخرج ،
قهرمان : وكيل و نماينده امينى است كه دخل و خرج به عهده اوست .))
بنابراين ، معناى روايت چنين مى شود كه : ((زن ، همانند گل خوشبوست كه بايد در منزل يا گل خانه مانده و تحت مراقبت دقيق قرار گيرد. گل نبايد از گل خانه خارج شده و در دسترس همگان باشد، والا پژمرده و پرپر شده ، طراوت زيبايى و بوى خوش خود را از دست خواهد داد، و چون چنين است ، حتى مسؤ وليت دخل و خرج منزل و خريد مايحتاج زندگى از بازار و مغازه نيز كه مستلزم خارج شدن وى از منزل ، شاهد بر صحت اين برداشت و ترجمه ، فرمايشات آن حضرت است كه پيش از بيان اين عبارت فرمودند:
((با حجاب و پوشاندن ، چشم هاى آن ها را از ديدار بازدار (مگذار بيرون رفته ، چشمشان بر مردم افتد)، زيرا سخت گرفتن حجاب براى ايشان پاينده تر است (هر چند در حجاب باشند، از تباه كارى ها محفوظند)، و بيرون رفتن اينان بدتر نيست از آوردن تو كسى را كه از جهت ايشان اعتماد و اطمينانى به او نمى باشد. و اگر مى توانى ، كارى كن كه غير تو را نشناسند و مسلط مكن زن را به آن چه به او مربوط نيست .))
جمع بندى و نتيجه گيرى
بدون ترديد، ورزش براى مردان بسيار مفيد، بلكه لازم است ، اما بايد توجه داشت كه هرگز نبايد زنان را در رديف مردان دانسته و با آنان مقايسه كنيم . مقايسه زن با مرد، و انتظار اعمال و كارهاى سنگى و خشن مردانه از زن ، ظلم بزرگى به زنان است . تفاوتهاى فراوانى در خلقت و آفرينش ، بين زن و مرد وجود دارد، و اين تفاوتهاى موجب برترى هيچ يك بر ديگرى نيست . كمال مرد در اين است كه داراى خصوصيات مردانه باشد و كمال زند نيز در اين است كه به ويژگى هاى زنانه ، آراسته باشد. زن ، ظريف آفريده شده و اين ظرافت براى زن يك كمال است . به همين جهت ، در اسلام انجام كارهاى خشن ، سنگين و طاقت فرساى خارج از منزل به عهده مردان ، و كارهاى ظريف ، دقيق حساس و عاطفى ، همچون : تربيت و پرورش كودك ، رسيدگى به وضع منزل ، پخت و پز و هنر شوهردارى ، به زن واگذار شده است . بدن زنان ، نسبت به بدن مردان ضعيف تر و ظريف تر است ، ولى اين ضعف بدنى براى آنان نقص نيست . حضرت على (عليه السلام ) در نهج البلاغه به همين مطلب اشاره كرده و مى فرمايد:
فانهن ضعيفات القوى
زنان از نظر بدنى ضعيفند.
در عوض ، زنان از نظر عواطف و احساسات ، از مردان به مراتب قويترند. قوت بدنى و جسمانى براى مرد، و قوت احساسات و عواطف براى زن ، لازم و موجب كمال است .
آقاى خوزه كاليگال ، رئيس انجمن بين المللى مدارس عالى تربيت بدنى ، مى گويد:
((من با مسابقات و رقابتهاى علنى و آشكار بين زن و مرد مخالفم ، منظور من رقابتهاى سطح بالاى ورزشى است ، نه اعمال ورزش به عنوان تفريح ، گذران اوقات يا آموزش ، بلكه مسابقاتى كه با زمان سنج و سانتى متر اندازه گيرى مى شود، يا ورزشهايى كه بر حسب كارآيى ها و توانايى هاى مبتنى بر قدرت ، سرعت و استقامت ارزيابى مى گردد...
من معتقدم - ضمن اين كه به هر عقيده مخالف ديگرى نيز احترام مى گذارم - كه يكى از بزرگترين دلايل زيستن ما در اين عالم ، آن است كه زن و مرد با يكديگر تفاوت دارند.))
حضرت على (عليه السلام ) با توجه به اختلاف زن و مرد در آفرينش ، قضاوت جالب و شگفت انگيزى دارد:
((مردى داراى دو زن بود كه هر دو نفر آنها باردار بودند. هر يك از آنها آرزو مى كرد، فرزندى كه به دنيا مى آورد پسر باشد، تا بدين وسيله پيش ‍ شوهرش محبوبتر گردد. در آن زمان - به دليل پايين بودن سطح فرهنگ و نقش مهمى كه مردان در تقويت بنيه نظامى داشتند - داشتن فرزندان پسر، افتخار بوده و داشتن فرزندان دختر، موجب سرافكندگى محسوب مى شد.
از قضا هر دو زن در يك شب تاريك و در يك اتاق ، زايمان مى كنند. يكى از آنها دختر، و ديگرى پسر به دنيا مى آورد. زنى كه دختر زاييده بود، در يك زمان مناسب ، فرزندش را با نوزاد پسر هوويش عوض مى كند و وانمود مى كند كه او پسر زاييده و هوويش دختر. اين كار باعث اختلاف و درگيرى بين دو هوو شده و كسى نمى تواند در اين مورد قضاوت كند. طبق معمول ، براى قضاوت در اين مورد، به درياى علم و حكمت ، اميرمؤ منان ، حضرت على (عليه السلام ) مراجعه مى شود. آن حضرت دستور مى دهد، هر دو مادر، مقدار معين و مساوى از شير خود بدوشند. آنگاه آن دو شير را در ترازوى دقيق وزن مى كنند. با كمال تعجب متوجه مى شوند، وزن حجمى يكى از شيرها بيشتر از ديگرى است . آنگاه آن حضرت حكم مى كند كه فرزند پسر متعلق به همان زنى است كه شيرش سنگين تر است .))
مى بينيم به دليل اختلاف ساختمان جسمانى زن و مرد، خداوند متعال حتى در تغذيه نوزادان نيز اختلاف قايل شده است . شيرى كه پسر از آن تغذيه مى كند، بايد از املاح و فلزات بيشترى برخوردار باشد، تا استخوان بندى و اسكلت و همچنين عضلات محكم تر و نيرومندترى را براى مردانى كه وظايف سنگين تر، خشن تر و خطرناكترى به عهده خواهند داشت ، فراهم سازد.
به دليل همين اختلاف جسمانى زن و مرد، ورزش نيز آثار متفاوتى در هر يك از آنان برجاى مى گذارد، بنابراين ، بهتر است زنان از پرداختن به ورزشهاى سخت ، خشن و طاقت فرسا بپرهيزند، و تنها به انجام ورزشها و نرمشهاى سبك و مفيد بپردازند، تا از ورزش نتيجه معكوس ‍ نگيرند.
به هر حال از نظر اسلام ، پرداختن بانوان به ورزشهاى گوناگون - تا آنجا كه براى آنها ضررى نداشته و مستلزم فعل حرام ديگرى نباشد - جايز است ، زيرا هر كارى ، تا زمانى كه دليل بر حرمت آن نداشته باشيم ، جايز خواهد بود. ورزش بانوان نيز مشمول همين قاعده كليه است و تا زمانى كه دليلى قاطع بر حرمت ورزش بانوان نداشته باشيم ، اصل جواز آن خواهد بود.
بايد توجه داشت ، اسلام نمى خواهد زنان را از ورزش كردن منع كند، بلكه - همانگونه كه از فرمايشات حضرت على (عليه السلام ) خطاب به امام حسن (عليه السلام ) فهميده مى شود - مى خواهد تماس زنان با مردان نامحرم را به حداقل برساند، زيرا هر چه اين تماس بيشتر باشد، خطر به فساد و سقوط كشيده شدن زنان ، و در نتيجه جامعه ، بيشتر خواهد بود. جوامعى كه در طى قرن گذشته ، هيچ گونه محدوديتى در روابط زنان با مردان ، قائل نشده و به آنان آزادى مطلق در اين زمينه داده اند، تاوان سختى پرداخته اند، در اين گونه جوامع ، فساد، فحشا، جنايت ، آدم ربايى و تجاوز به طور محسوسى افزايش يافته ، موازين اخلاقى و انسانى درهم كوبيده شده ، و روابط اجتماعى و به ويژه خانوادگى ، صميميت و گرمى خود را از دست داده و به تيرگى گراييده است .
خلاصه اين كه از نظر اسلام ، پرداختن به ورزشهايى كه به واقع براى حفظ سلامتى ، زيبايى و شادابى زن مفيد بوده و به جسم و روح او لطمه وارد نسازد، اشكالى ندارد، ولى همه اين كارها بايد در پوشش و حجاب لازم و محيط سالم و امن و تحت كنترل و مراقبت تام صورت گيرد. اگر ورزش به منظور سالم سازى فرد و جامعه صورت مى گيرد، نبايد نتيجه معكوس ‍ داده ، فرد و جامعه را به فساد و تباهى بكشد.