علم مِلَل و نِحَل چيست؟

تب‌های اولیه

6 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
علم مِلَل و نِحَل چيست؟


با سلام

1- واژه‏ى «ملل» و «نحل»

كلمه‏ى «مِلَل» جمع «مِلَّة» به معنى طريقه و آيين است، خواه الهى و بر حق باشد يا غير الهى و بر باطل؛ چنان‏كه در قرآن كريم در هر دو معنا به كار رفته است. در مورد آيين الهى مى‏فرمايد:
«ثُمَّ أَوْحَيْنا إلَيْكَ أَنْ اَتّبِعْ مِلَّةَ إبراهيمَ حَنيفاً».(١)
آنگاه به تو وحى كرديم كه از آيين حنيف ابراهيم(آيين توحيد) پيروى كن.
و در مورد آيين غير الهى مى‏فرمايد:
«إنّى تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لايُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كافِرُونَ».(٢)
من آيين قومى را كه به خدا ايمان نمى‏آورند وبه آخرت كفر مى‏ورزند رهاكرده‏ام.
كلمه‏ى «نِحَل» جمع «نِحْلَة» است كه در معانى ادّعا، مذهب، و گرويدن به يك دين و آيين به كار رفته(٣) است.

چنان‏كه گفته مى‏شود: ما نِحْلَتُك؟ يعنى دين و مذهب تو چيست؟(به چه دينى گرويده‏اى)؟


١ ـ نحل/ ١٢٣ .
٢ ـ يوسف/ ٣٧ .
٣ ـ اقرب الموارد، ج ٢، ص ١٢٨٠ .

با توجه به آنچه گفته شد روشن مى‏شود كه دو كلمه‏ى «مِلَلْ و نِحَلْ» معادل دو كلمه‏ى اديان و مذاهب يا فرق و مذاهب اعتقادى است.

٢ ـ موضوع، غايت و روش علم ملل و نحل

موضوع علم ملل و نحل ـ چنان‏كه از نام آن پيداست ـ اديان و مذاهب است، و غرض از آن اين است كه انسان بتواند از طريق مطالعه‏ى تاريخ و عقايد اديان و مذاهب مختلف، با جهات اشتراك و اختلاف آنها آشنا گردد، و در دفاع از دين و آيين حق و نقد اديان و مذاهب ديگر از روى بصيرت و آگاهى عمل كرده، از سر واقع‏بينى و حقيقت‏جويى داورى كند.
روش اين علم، آميزه‏اى از روش نقلى و عقلى است.
يعنى مواد(عقايد و آراى پيروان هر دين و آيين) را بايد از طريق نقل به دست آورد، آنگاه با استفاده از عقل و خرد به تحليل و تحقيق درباره‏ى آن پرداخت.
در به دست آوردن مواد هم ـ قبل از هر چيز ـ بايد به كتب و دانشمندان معتبر هر مذهب رجوع نمود، و جز در موارد ضرورى، از استناد به اقوال ديگران پرهيز كرد.
و در صورت اخير نيز بايد به اقوال كسانى استناد شود كه به غرض‏ورزى و رعايت نكردن اصل امانت در نقل متّهم نباشند.

٣ ـ پيشينه‏ى تاريخى

علم ملل و نحل، يا مذاهب و فرق كلامى، شعبه‏اى از علم تاريخ اديان و مذاهب است، چرا كه سرگذشت اديان و مذاهب را از جنبه‏ى كلامى و اعتقادى بررسى مى‏كند.
بدين جهت پيشينه‏ى آن بسيار كهن است.
البته آنچه در اينجا مقصود است، پيشينه‏ى اين علم در تاريخ اسلام است. در اين صورت، تاريخ پيدايش آن را بايد از آثارى كه در زمينه‏ى اديان و مذاهب در دنياى اسلام نگارش يافته است، به دست آورد، گرچه ممكن است دوره‏ى قبل از نگارش نيز براى آن در نظر گرفت، ولى مرحله تأليف و نگارش بيانگر دوران رسمى آن خواهد بود.
تاريخ دقيق تأليف در زمينه‏ى ملل و نحل در بين مسلمانان در دست نيست، ولى آنچه مسلّم است اين است كه در قرن سوم هجرى(١) اين علم مورد توجّه بوده و كتاب‏ها يا رساله‏هايى در اين باره نگارش يافته است.
از آن جمله مى‏توان از كتاب «فرق الشيعة» تأليف ابو محمد حسن بن موسى نوبختى(از اعلام اماميه در قرن سوم هجرى) و نيز از كتاب «المقالات و الفرق» تأليف ابوالقاسم سعد بن عبدالله اشعرى قمّى (متوفّاى سال ٢٩٩ يا ٣٠١ ه . ق) ياد كرد.
از آن پس روز به روز مورد توجه بيشتر علماى اسلامى قرار گرفت و آثار ديگرى با بسط و شرح بيشتر در اين باره نگارش يافت كه كتاب «مقالات الإسلاميين» تأليف ابوالحسن اشعرى(متوفّاى ٣٣٠ ه . ق) پيشواى مذهب اشعرى، و كتاب «اوائل المقالات» تأليف شيخ مفيد(متوفّاى٤١٣ه . ق) متكلم نامدار مذهب اماميه، از مشهورترين و جامع‏ترين آثار قديمى در اين علم به شمار مى‏رود.

١ ـ از پاره‏اى اقوال به دست مى‏آيد كه در قرن دوم هجرى(نيمه‏ى دوم) نيز در اين باره كتاب، يا كتاب‏هايى نگارش يافته است، چنان‏كه كَشّى از فردى به نام ابن المقعد(ابن المفضل) نام مى‏برد كه در عهد مهدى عباسى(متوفّاى ١٦٩ ه . ق) كتابى به نام صنوف الفرق تأليف كرده است(رجال كَشّى، ص ٢٦٥، شماره‏ى ٤٧٩).

٤ ـ اقسام كتاب‏ها

كتاب‏ هايى كه به دست دانشمندان مسلمان در زمينه‏ى ملل و نحل تأليف گرديده به سه دسته تقسيم مى‏شود:
الف: علاوه بر بحث درباره‏ى مذاهب اسلامى و آنچه در دنياى اسلام پديد آمده است، به بحث درباره‏ى اديان و مذاهب ديگر نيز پرداخته است. كتاب «الملل و النحل» تأليف عبدالكريم شهرستانى(متوفّاى ٥٤٨ ه . ق) و كتاب «الفصل في الملل و الأهواء و النحل» تأليف ابن حزم(متوفّاى ٤٥٦ ه . ق) از اين دسته است.

ب: تنها به بحث درباره‏ى مذاهب اسلامى و فرقه‏هايى كه در دنياى اسلام پديد آمده‏اند، پرداخته است.
كتاب‏هاى زير از اين دسته است:

١ ـ مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين، تأليف ابوالحسن اشعرى.
٢ ـ اوائل المقالات في المذاهب و المختارات، تأليف شيخ مفيد.
-
٣-التنبيه و الردّ على أهل الأهواء و البدع، تأليف ابن عبدالرحمن ملطى(١)(متوفّاى٣٧٧ه ق).
٤ ـ الفرق بين الفرق، تأليف عبدالقاهر بغدادى(متوفّاى ٤٢٩ ه ق).
٥ ـ التبصير في الدين، تأليف طاهر بن محمد اسفرائنى (متوفّاى٤٧١ ه . ق).

١ ـ براى ضبط اين واژه ر.ك: معجم البلدان: ٥ / ١٩٢.

ج: كتاب‏هايى كه به بحث از فرقه‏هاى يكى از مذاهب اسلامى اختصاص دارد. دو كتاب «فرق الشيعة» نوبختى و «المقالات و الفرق» سعد بن عبدالله اشعرى كه پيش از اين يادآور شديم از اين دسته‏اند.

پرسش‏ ها

١ ـ واژه‏هاى «مِلَل» و «نِحَل» را توضيح دهيد.
٢ ـ موضوع، غايت و روش علم ملل و نحل را بيان كنيد.
۳-نسبت علم ملل و نحل را با علم تاريخ اديان و نيز علم كلام بنويسيد.
٤ ـ تاريخ پيدايش علم ملل و نحل اسلامى را با ذكر شاهد توضيح دهيد.
۵ -اقسام تأليفات در علم ملل و نحل را با ذكر نمونه بنويسيد.

[=Verdana]تاپيك خيلي مفيد و آموزنده اي بود
دستت درد نكنه رضا جان عزيز ؛
حق نگهدارت باشه و موفق و مؤيد باشي برادر خوبم
:Gol:
موضوع قفل شده است