چشمها را ببنديم تا معاني را ببينيم

بسم الله الرحمن الرحيم

پرسش :

با توجه به منع از نگاه هوس آلود به نامحرم؛ چگونه امکان دارد از تداعي شدن تصوير نامحرم پس از ديدن اوليه جلوگيري كرد و از شيطانِ رجيم در امان ماند؟

پاسخ :

تقواي چشم و كنترل تصاوير ديده شدة آن مشكل است؛ امّا اين بدان معني نيست كه ما هيچ تسلطي نمي توانيم داشته باشيم. براي اينكه مهار چشم و تصويرهايش را به دست بگيريم لازم است با هم به مطالب ذيل توجه كنيم نكاتي كه به ما كمك مي كند تا دل را از تسخير نامحرمان و هوس حفظ كنيم.
1. حافظه ها:
نظريه پردازان يادگيري، براي انسان سه نوع حافظه «حسي، كوتاه مدت و بلندمدت» ذكر مي كنند. ابتدا محرك هاي محيط مثل نور، صدا، حرارت، بو، اشخاص و... به وسيله گيرنده هاي مختلف چون چشم، گوش، پوست، بيني و غيره دريافت مي شوند و براي مدتي كوتاه (حدود يك تا سه ثانيه) در حافظه حسي ذخيره مي گردند. ما از طريق فرآيند توجه و ادراك از وجود اين محرك ها آگاه مي شويم.
بخشي از اين اطلاعات كه بر اثر توجه، به صورت الگوهاي تصوير ذهني، صداها يا معاني رمزگرداني مي گردند (به رمز در مي آيند) وارد حافظه كوتاه مدت مي شوند. اطلاعات وارده به حافظه كوتاه مدت براي حدود 15 تا 30 ثانيه در اين حافظه ذخيره مي شوند. بخشي از اين اطلاعات كه با اطلاعات يادگرفته شدة قبلي ارتباط برقرار مي كنند به حافظه درازمدت انتقال مي يابند. اطلاعات وارده به حافظه درازمدت به صورت سازمان يافته در مي آيند كه براي مدت هاي طولاني، در آنجا باقي مي مانند. اطلاعات موجود در حافظة درازمدت در صورت لزوم به حافظه كوتاه مدت بازگشت مي نمايند.[1]
با توجه به مطالب گفته شده بايد گفت که يكي از راه هاي حذف تصوير نامحرم پس از ديدن، توجه و دقت نكردن به آن تصوير است (فكر نكردن و تأمل نكردن به آن و كوتاه كردن زمان نگاه تا حد امكان يعني به محض ديدن، چشم ها را بايد كنترل كرد). كنترل نگاه تا به مرحله حافظه كوتاه مدت نرسيده خيلي راحت تر است؛ اما حذف آن از حافظه كوتاه مدت به مراتب سخت تر از محو كردن آن از حافظه بلندمدت است.
چگونگي حذف (فراموشي) تصوير از حافظه حسي
از مجموع اطلاعات فراواني كه هر لحظه به حافظه حسي ما وارد مي شود تنها آن اطلاعاتي انتخاب مي شوند كه «مورد توجه» ما قرار مي گيرند اين اطلاعات، براي پردازش به بخش هاي ديگر حافظه سپرده مي شوند؛ بنابراين بهترين راه حذف آن از حافظه حسي، بي توجهي به آنهاست. [2]
چگونگي حذف اطلاعات تصوير ذهن از حافظه بلندمدت
مهم ترين عامل فراموشي يا حذف تصاوير از حافظه كوتاه مدت، جانشيني (displacement) مطالب جديد با مطالب قديمي است. علت ديگر فراموشي، حذف خود به خودي آنها بر اثر گذشت زمان يا محو اثر است.[3] در ادامه به چندين جانشيني اشاره مي كنم:
1. ذكر مداوم 2. توجه و دقت به لذت هاي حلال و مشروع 3. توجه به ضررهاي دنيوي و اخروي لذت هاي نامشروع و... . با اين جايگزين ها ديگر مجال و فرصتي باقي نمي ماند كه به آن تصوير توجه و دقت كنيم.
2. افكار مثبت
هرگز از كلمات «نمي توانم، ممكن نيست فراموش كنم» استفاده نكنيد. به جاي آن بگوييد چون كه خداوند رحمان خواسته بايد فراموشش كنم و به خود تلقين كنيد كه از پس اين كار به راحتي بر مي آييد.
3. جبهه ايمان
اگر انسان به تقويت ايمان خود مبادرت كند تا جايي كه عالم را محضر خدا ببيند به هر تصويري اجازة ورود به خانة دل نمي دهد و در نبرد بين جبهه ايمان و جبهه نگاه حرام، برد با جبهه ايمان است. وقتي كه انسان به خدا توجه دارد و خانه دلش و چشم جانش را با محبوبش پر كرد اصلاً جايي براي غير پيدا نمي شود؛ پس به محض اينكه تصوير نامحرم وارد خانه چشم شد متوجه مي شود كه جايي براي او نيست و از همانجا عقب گرد مي كند.
آري! در يك قلب جاي دو معشوق نيست.
4. كنترل نگاههاي فضول
پيامبر ـ صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ـ فرمود: «از نگاههاي اضافي پرهيز كنيد كه بذر هوس مي پاشد و غفلت به بار مي آورد».[4] انسان نمي تواند در جامعه چشم بسته راه برود و ناخودآگاه چشمش به نامحرم نيفتد؛ ولي دستور است كه ما بايد چشمان خود را از آنچه كه خداوند حرام كرده، حفظ كنيم. يكي از راه هاي حفظ، اين است كه انسان كاري كند كه كمتر با نامحرم اختلاط و گفتگوي غيرضروري داشته باشد و اگر نگاهش به نامحرم افتاد سريع چشم خود را از او بازگرداند. در روايت داريم «هر كه چشمش را از حرام پر كند خدا در قيامت چشم او را از آتش پر مي كند».[5] اگر در خيابان حركت مي كند از نگاه هاي زائد به اين سوي و آن سوي خودداري كند و هرگاه نگاهش به نامحرمي افتاد به ياد عذاب هايي بيفتد كه خداوند براي افراد هوس باز در نظر گرفته است و در رواياتي كه گفته «اگر به نامحرم نگاه سوء كنيد به محرم شما نگاه سوء مي شود» تأمل كند. گاهي هم به فوايد حفظ ديده از نامحرم توجه نمايد. پيامبر خدا ـ صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ـ فرمودند: «هيچ مرد مسلماني نيست كه نگاهش به زني بيفتد و چشم خود را پايين اندازد مگر اين كه خداوند متعال به او توفيق عبادت دهد كه شيريني آن را در دل خودش بيابد».[6] امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: «هرگاه كسي نگاهش به زني بيفتد و نگاه خود را به طرف آسمان بيندازد يا چشم را بر هم نهد، هنوز چشم برهم نزده، خداوند از حورالعين به ازدواج او درآورد».[7]
5. جايگزيني حلال
امام علي ـ عليه السّلام ـ فرمودند: «هرگاه فردي از شما زني را ديد و از او خوشش آمد برود منزل خود نزد همسرش؛ زيرا نظير آن چه ديده است در همسر خود او نيز هست. شيطان را به دل خود راه ندهد و چشم خود را از آن زن برگرداند. اگر زن ندارد دو ركعت نماز بخواند و بسيار حمد خدا بگويد و بر پيامبر و آل او صلوات بفرستد و آن گاه از خداوند مسئلت كند كه از فضل خويش عطايش فرمايد. خداوند از روي مهر و رأفت خود نياز او را برطرف خواهد ساخت».[8]
6. تكرار
در مورد آن تصوير با كسي سخن نگو! يا چيزي ننويس؛ چرا كه اين امر باعث تثبيت آن تصوير در ذهن است و همچنين درباره اش فكر نكن؛ چرا كه اگر اين افكار تداوم يابد عاقبت به گناه عملي و چشم چراني و... مي انجامد.
7. توجه به بزرگي خداوند
كسي كه به خداوند عشق بورزد همان كاري را مي كند كه او مي خواهد. او حاضر است براي عشقش همه چيزهاي غير خدايي را فراموش كند. كسي كه خداوند در نظرش بزرگ جلوه كند غيرخدا در نظرش كوچك مي نمايد «عَظُم الخالق في انفسهم فصَغُر مادونه في اعينهم»[9] و از طرفي كسي كه به نعمت هاي خداوند مخصوصاً قدرت بينايي توجه كند و بداند كه شكر يعني اجتناب از محارم، ديگر با آن چشم نمي تواند نامحرم را نگاه كند؛ به عبارت ديگر كسي كه خانه دلش پر از ياد خداوند و نعمت هاي او و محبت به او گشت با چشم دلش نيز به طور ناخودآگاه نمي تواند غيرخدا و جلوه هايش چيزي ديگر را ببيند. او ديگر در پي شكر از خداست و با چشم نيز عبادت و شكر او (گريه از روي ترس از خدا، نگاه به عالم، نگاه به والدين، نگاه به قرآن و...) را به جاي مي آورد.
8. دعا و ذكر
ذكر (يا خَيرَ حبيبٍ و محبوبٍ! صلِّ علي محمد و آله)؛ اي بهترين دوست و معشوق! بر محمد و آل او صلوات بفرست. اين ذکر براي غلبه بر وسوسه شيطان هنگام ديدن نامحرم بسيار مؤثر و كارساز است.
9. فراوان بگوييد «هر آنچه نپايد دلبستگي نشايد» به اين ترتيب دنبال لذتي باشيد كه هم پايدار و هم كمال آور باشد. براي مثال، ازدواج، لذت دارد؛ پايدار هم هست؛ چون پيوندي است كه امضاي شارع زير آن است و انسان در پرتو آن به كمال نيز مي رسد؛ چرا كه دستور خداوند را انجام داده و از بسياري گناهان محفوظ مانده است.[10]
10. در مورد سرگذشت افرادي كه براي خداوند از گناه چشم پوشي كردند و در عوض مورد رحمت خداوند قرار گرفته اند مثل ابن سيرين[11] و شيخ رجبعلي خياط[12] مطالعه كنيد. اين كار باعث مي شود كه با فرشته ياد حق، ديو ياد گناه از دل بيرون رود.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. كيمياي محبت، محمدمحمدي ري شهري، دارالحديث.
2. گناهان كبيره، شهيد دستغيب، كانون تربيت شيراز.
3. تفسير نمونه، تفسير آيه 30 نور (قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ)
4. شرح مراتب طهارت؛ داوود صمدي آملي؛ قم: قائم. [1] . سيف، علي اكبر، روش هاي يادگيري و مطالعه، 1379، نشر دوران، چاپ دوم، ص 21.
[2] . همان، ص 47 (با كمي تغيير).
[3] . همان، ص 48.
[4] . ميزان الحكمه، ترجمه حميدرضا شيخي، دارالحديث، قم، چاپ سوم، 1381، ص 6314.
[5] . همان، ص 6323.
[6] . همان، ص 6323.
[7] . همان، ص 6325.
[8] . همان، ص 6325.
[9] . امام علي ـ عليه السلام ـ، نهج البلاغه، خطبه 193، ترجمه محمد دشتي، قم، انتشارات تهذيب، چ 2، 1380.
[10] . محمدي ري شهري، محمد، كيمياي محبت، ناشر دارالحديث، ح چاپ دوم، 1378، ص 193.
[11] . به كتاب داستان راستان استاد شهيد مطهري (ره).
[12] . محمدي ري شهري، محمد، كيمياي محبت، قم، دارالحديث.

منبع سايت انديشه قم