جمع بندی سیره‌ی عقلا و حجیت آن

[=arial narrow]با سلام و احترام ;
[=arial narrow].

[=arial narrow]این آیه شوخی نیست...شما باید یک گام به سوی خدا بردارید تا او هم به سمت شما بیاید...
...

صحبت ما هم سر این بود که این توجیهات و تردیدها مال بعد از آن تجربه است نه در حین آن ...
منظورم این نیست که شما دارید دروغ می‌گویید، ولی بزرگوار اگر یقین ادعایی ما از جنس یقین ریاضیاتی است و قطعی است در این صورت همینکه خودمان در درون خودمان به این یقین برسیم کفایت می‌کند که بگوییم همه باید عین همین تجربه را داشته باشند، مثل اینکه من یک قضیه‌ی ریاضی را نزد خودم اثبات کنم (بدون اشتباهات استنتاجی یا محاسباتی) و بعد بدون آنکه لازم باشد از سایرین بپرسم که اثبات شما به کجا انجامید بتوانم بگویم که این اثبات درست است و هر کس دیگری هم که به این حکم نرسید اشتباه کرده است ...

امر شخصی است ولی نوعی هم هست چون همه این فطرت را دارند ...
برای شروع هم فقط باید شاخک‌ها را تیز نگاه داشت، یعنی وقتی این حالت بیداری پیش می‌آید نباید از کنارش ساده گذشت و گفت شاید توهم بوده است، باید بررسی‌اش کرد که الآن بیداریم و آن موقع حالتی از توهم بوده است یا آن موقع بیدار بوده‌ایم و الآن است که در خواب غفلت به سر می‌بریم و حجاب مانع دیدن حقیقت در ما شده است ... فرق مؤمن و کافر در همین است، مؤمن بعد از تعقل (به معنای دینی تعقل، نه تعقل فلسفی و ریاضی و منطقی که چیزی جز تفکر منطقی نیستند) دیگر تردیدهایش را به عنوان غفلت تعبیر می‌کند، ولی کافر کسی نیست که به اطمینان باطنی برسد که اسلام باطل است بلکه نهایت چیزی که به آن می‌رسد شک و تردید است و انتخاب طرفی که به آن تمایل دارد بدون حجتی قاطع و سپس تلاش برای توجیه آن ... یعنی شک و ندانستن است که در پشت‌زمینه‌ی کفر است ... نه دانستن اینکه اسلام باطل است که اگر این علم برای کسی امکان داشت که فراهم گردد اجازه هم داشت که کافر گردد و در قیامت هم اگر قیامتی باشد که هست معذور می‌بود ... فرق میان مؤمن و کافر به همین دلیل در حق‌طلبی ایشان است، در اینکه برایشان مهم باشد که توجیهات جای دلالت‌های حقیقی را نگیرند ...

اینکه شما می‌فرمایید شک رهایتان نکرده است از نظر کسی که این مسیر را طی کرده باشد نمی‌تواند به این صورت پذیرفته شود که حجت بر شما تمام نشده باشد و اتمام حجت برایتان به همراه شک و تردید بوده باشد ... گرچه امکانش هست که تجربه‌اتان خالص نبوده است، مثلاً در مثال آن کشتی‌نشستگان طوفان زده شاید هنوز امیدتان از همه کس و همه چیز و همه جا قطع نشده بوده است تا نور خدا را روشن و آشکار در درون خودتان بیابید، یا در مثال قرآن شاید قرآن را به صورت روزنامه‌وار خوانده و خود را مخاطب آن قرار نداده‌اید، یا ... اگر اینطور باشد باید به دنبال تجربیات دیگری در گذشته‌ی خود بگردید یا انتظار تجربیاتی در آینده‌ی خود را بکشید که این حجت به آشکاری برای شما تمام شود ... به ما گفته‌اند که همگان این تجربه را خواهند داشت، ولی اینکه این تجربه برای همگان مثلاً در ۱۰ سالگی‌اشان باشد را کسی چنین چیزی نگفته است ... گرچه می‌توان اینطور برداشت کرد که حداقل از بعد از بلوغ عقلی زمینه‌های آن فراهم شده و حتی سالی یک یا دو بار چنین تجربیاتی برای شخص پیش بیاید، گرچه ممکن است زمان ببرد تا توجه شخص به اندازه‌ی کافی به این مطلب جمع شود و پرده از مقابل چشمش برداشته شود، چنانکه حرّ بن یزید ریاحی اسماً مسلمان بود و چند روزی هم مقابل امام حسین علیه‌السلام ایستاد و چندان تکان نخورد و حتی خطبه‌های ایشان را هم گوش داد و باز هم تکان نخورد، ولی بعد سر یک نزاع لفظی ناگهان مستبصر گشت، این یعنی مسائل دیگری هم هستند که می‌توانند تجربیات انسان را خراب کنند ... اینکه خطبه‌های امام حسین علیه‌السلام که کلامهم نور است هم ممکن است کسی را تکان ندهد می‌تواند دلایل خودش را داشته باشد ... این برای قرآن هم صادق است ... برای تجربیات شخصی هم کسی که مست باشد نمی‌تواند درست مسائل را تشخیص بدهد، یعنی مسأله در ناخودآگاه ایشان اثبات شده هست ولی خودآگاه ایشان چندان درگیر مسائل دیگری است که نمی‌تواند ملتفت آن تجربیات گردد ... این مسأله در بحث املاء و استدراج هم هست، در قرآن هم آمده که «إِنَّا جَعَلْنَا فِي أَعْنَاقِهِمْ أَغْلَالًا فَهِيَ إِلَى الْأَذْقَانِ فَهُم مُّقْمَحُونَ» یا آمده که «وَجَعَلْنَا مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ» ... اما هر کدام از این آسیب‌ها باید ثانویه باشند، یعنی اول باید در گذشته‌ی شخص جستجو کرد و دید که چه وقت حجت بر او تمام شده بوده است و او مخالفت کرده است که امروز دیگر نمی‌تواند حتی حقیقت را ببیند ... مثال در قرآن برای این مطلب زیاد است، مثلاً بحث دور شدن در قرآن مطرح می‌شود، اینکه زمانی شخص از مدار حقیقت منحرف گشته و آنقدر در این مسیر انحرافی پیش رفته که امروز دیگر اصلاً صدای دعوت به حق را نمی‌شنود و زمان مرگ می‌خواهد در سلک مؤمنین جای بگیرد ولی به او گفته می‌شود که از این مکان دور چگونه می‌خواهی به راه راست وارد گردی؟ «وَلَوْ تَرَىٰ إِذْ فَزِعُوا فَلَا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ ﴿٥١﴾وَقَالُوا آمَنَّا بِهِ وَأَنَّىٰ لَهُمُ التَّنَاوُشُ مِن مَّكَانٍ بَعِيدٍ ﴿٥٢﴾وَقَدْ كَفَرُوا بِهِ مِن قَبْلُ ۖ وَيَقْذِفُونَ بِالْغَيْبِ مِن مَّكَانٍ بَعِيدٍ ﴿٥٣﴾»

بنابراین، اینکه واقعاً حجت برایتان تمام می‌شود یا نه و شما که می‌فرمایید شک رهایتان نمی‌کند در اصل دارید شک بعد از تجربه را به جای شک همزمان با تجربه در نظر می‌گیرید، و یا اینکه واقعاً دیگر نمی‌توانید حق را آشکار ببینید و هر تجربه‌ای هم که دارید در حین خودش هم همراه با شک است، تنها کسی که می‌تواند برای شما آسیب‌شناسی کند خودتان هستید و کسی که به باطن شما علم داشته باشد که قطعاً آن کس من و امثال من نیستیم ...

اما هر چه که باشد، اینکه اینطور می‌فرمایید یعنی به دنبال حقیقت هستید و قصد ندارید که عامدانه با حقیقت اگر آن را شناختید مخالفت نمایید، پس ان شاء الله به زودی حجت خدا به صورت قطعی برای شما هم تمام خواهد شد، چرا که اگر کسی بخواهد که هدایت شود دور از صفات خداست که بگوید که نه من می‌خواهم او در شک و تردید گمراهی باقی بماند ...

اینطور نیست، حتی همین چند هفته‌ی پیش در یک سمینار بیوشیمی بودم که دقیقاً می‌گفتند که چند دهه است که کشف شده است که قلب به صورت جداگانه یک سیستم عصبی برای خودش دارد که تحت عنوان مغز دوم از آن یاد می‌شود و یک سیستم هرمونی جداگانه هم برای خودش دارد و جاده‌ی میان مغز و قلب دو طرفه است، در ضمن اینکه سلول‌های عصبی که ویژگی تعقل کردن در مغز را به عهده دارند در قلب هم هست و مسیر قلب به مغز از نظر بار ترافیکی شلوغ‌تر است تا مسیر مغز به قلب، چه از نظر عصبی و چه هورمونی و چه حتی چند مسیر دیگر، مثل مسیر صوتی که در پایین مغز یک گیرنده برای آن هم هست ... خلاصه اینکه بجز نزد محققینی که اطلاعاتشان قدیمی‌تر است حداقل به عنوان یک نظریه می‌توان نقش قلب حتی در فکر کردن را هم مطرح کرد، چنانکه آزمایش‌هایی انجام شده است که اینطور نیست که ابتدا انسان با مغزش درک کند و بعد مغز به قلب دستور بدهد که چگونه ضربان داشته باشد، بلکه چه بسا ابتدا قلب درک می‌کند و سپس قلب به مغز دستور می‌دهد که چه پردازش‌هایی را انجام دهد، به این معنا که قلب مرکز فرماندهی است و نه مغز و مغز همانطور که چشم و گوش در اختیارش هستند خودش هم در اختیار قلب است و از طرف قلب هدایت می‌شود ...
اینها مسائلی است که نسبتاً جدید هستند و از اواخر دهه‌ی ۸۰ قرنن گذشته توسعه یافته‌اند و شاید چند سال بیشتر نیست که برخی از آزمایش‌ها رویش انجام شده‌اند و دیدمان را به کل تغییر داده‌اند ...

اینکه دلیلی فطری بیاید و شخص متوجهش نشود امکان دارد، اگرچه نه به صورت ابتدایی، بلکه باشد شخص مدتها انکار را سرلوحه‌ی خودش قرار داده باشد و حق‌طلبی را فدای راحت‌طلبی‌اش کرده باشد تا به چنان وضعی برسد، و ادامه‌ی این مسیر هم به جهنم می‌رسد، ولی اگر کسی حق‌طلب باشد یا نبوده ولی بشود بدون شک وضعش فرق خواهد داشت، هم یقین قطعی برایش ایجاد می‌شود هم اگر گذشته‌اش ایراد داشته باشد اصلاح می‌گردد ...

تصریح روایات این است که هیچ کسی نیست مگر آنکه آن معرفت مغفول مانده را به یاد خواهد آورد ... اگر شما سنتان کم است و چنین تجربیاتی تا کنون نداشته‌اید ان شاء الله به زودی طعم آن را خواهید چشید و بدون شک مرگ بر این کسب معرفت برای شخص عاقل و بالغ پیشی نمی‌گیرد ...

سلام،

ما داریم در مورد پی بردن به وجود خدا صحبت می کنیم، چطور یک گام به سوی [ خدا] برویم تا او هم بشتابد!!??
فرد می خواهد به خدا برسد، اگر خدا را داشت که نیاز به راههای رسیدن به او نداشت!
این برای قربت بیشتر بنده مومن خدا است وگرنه اگر مثلا من نوعی از خدا آگاهی داشتم که مشکلی نبود.

بر خلاف نظر شما می‌گویم بله، معلومه که اینچنین هست ...! نوع انسان‌ها فطرت دارند پس راه فطرت راهی است که نوع انسان‌ها را به یقن برساند

چیزی که تا کنون روی آن توافق داریم: براهین فلسفی برای اثبات حقانیت یک جهان‌بینی و مکتب می‌توانند ما را به یقین‌روان‌شناسی برسانند به این معنا که ما را قانع کنند

یزی که تا کنون روی آن توافق داریم:

خداوند آنچنان حجت را بر بندگانش تمام می‌کند که جای هیچ عذر و بهانه‌ای برایش باقی نماند و خودش برای حسابرسی خودش کفایت نماید،

مگر به ادعاست جناب صدیق؟
مگر شما یک انسان نیستید؟ مگر فطرت ندارید؟ اگر دارید و من شما را به آن ارجاع بدهم اینکه دیگر یک ادعای صرف نمی‌شود ...

من تمام تلاشم را می‌کنم که معیار دو گانه نداشته باشم،

و کسی اگر نرسید لابد کافری لجوج است که دوست ندارد تسلیم حق گردد یا به اندازه‌ی کافی باسواد و عاقل نیست که این براهین را درک کند و

اینکه ما اگر فطرت را از مباحث خود کنار بگذاریم عملاً راه‌زن شده‌ایم و نه راه‌بر ... می‌ترسم که من الذّین یصدّون عن سبیل الله شده باشیم

بله حق با شماست، این را نیازی نبود بگویم چون شما برایش جوابی دارید که نمی‌توانم ردّش نمایم .

باز هم حق با شماست و قصور از من بوده است ..

مطابق قرآن ملک دل ازآن خداست و کسی نمی‌تواند به اختیار خودش کسی را هدایت یا گمراه کند، بلکه کسی را که خدا بخواهد هدایت کند کسی نمی‌تواند که گمراهش کند و کسی را که خدا در گمراهی رها کند کسی نمی‌تواند هدایتش نماید ... آنجا که خداوند فرمود که ای پیامبر تو اگر تمام ثروت دنیا را هم داشتی نمی‌توانستی بین قلوب مردم را الفت بدهی معلوم می‌شود که کار هدایت کردن کار خداست ... من اگر با مخاطبی روبرو شوم فقط دلالت‌ها را مقابلش می‌گذارم، اینکه خداوند اراده کند که الآن این دلالت‌ها سبب بیدار شدن فطرتش گردد و حجت بر ایشان تمام شود یا این دلالت‌ها در ذهنشان انبار شوند و در موقعیت مناسبی مثلاً ۱۵ سال دیگر ناگهان ایشان را سر ماجرای خاصی با فطرتشان مواجه گردانند دیگر دست ما نیست ... با این حساب اینکه ایشان به من مشکوک شوند یا نشوند اهمیتی ندارد، مهم این است که دلالت‌ها را مقابلشان بگذارم ... این روش کار می‌کند، حتی برای کسانی که ابتدا مسخره‌ام می‌کنند یا از عجیبی حرف‌هایم خنده‌اشان می‌گیرد، وقتی که انتظار دارند برایشان کلی صغرا و کبری بچینم ولی من فقط همان حرف‌هایی را می‌زنم که انبیاء علیهم‌السلام به مخاطبانشان می‌گفتند ...
ولی در بحث جواب دادن به شبهات مسأله فرق دارد، آنجا دیگر من هم همان کاری را می‌کنم که شما انجام می‌دهید، اگر به آیات و روایات اعتقاد داشت از آن‌ها و از دلالت‌های علمی از علوم متفاوت با ایشان بحث می‌کنم و اگر به آیات و روایات اعتقاد نداشتند فقط به همان چیزی که اعتقاد می‌کنند استناد می‌کنم، اگر چیزی به ذهنم برسد که اگر خودم را جای ایشان بگذارم لااقل خودم را قانع گرداند ... در این بین خیلی مهم می‌دانم که هر چه کردم ایشان را به اعتماد کردن به خودم یا کسانی که به آن‌ها اعتقادی ندارند فرا نخوانم و معیارهایم به قول شما دوگانه نباشند که برچسب تعصب و عدم انصاف بر پیشانی‌ام بچسبانند ...

برهان وجوب و صدیقین بدون دم دست بودن فطرت چیزی بجز یک مشت کلمه‌ی بی‌محتوی که کنار هم چیده شده باشند و ارتباطی منطقی ولی بی‌معنا با هم دارند نیست، اگر کسی کر باشد خداوند به پیامبرش فروده است که ای پیامبر تو چگونه می‌خواهی شنوایش کنی؟ یا کسی که کسی که مرده است را شنوا کنی؟

در مورد کنار زدن زنگارها هم اینطور نیست که برای بحث فطری لازم باشد زنگارها را کنار بزنیم، اگر اینطور بود که برای کسانی مثل سفیانی که در تمام عمر کافر خواهند بود اصلاً اتمام حجتی صورت نمی‌گرفت، ولی این زنگارها به طور لحظه‌ای توسط خداوند کنار زده می‌شود، این ماجرای همان ظرف توری است که در تشت آب فرو برده شود تا احساس پر از آب بودن را بکند ولی بعد که از آن تشت بیرون بیاید آن آب را از دست بدهد ... اینکه بعد از تجربه‌ی اتمام حجت فطری شک به افراد هجوم بیاورد کلاً پدیده‌ای طبیعی است ... حتی داریم که شخصی می‌رود خدمت امام عسکری علیه‌السلام که ما بعد از شما چه کنیم؟ امام علیه‌السلام امر می‌کنند که او برود در یک اتاقی در آن پشت، او می‌رود و کودکی را آنجا می‌یابد که به او می‌گوید که منم حجت خدا بر شما بعد از پدرم، بعد اضافه می‌فرمایند که بعد از آنکه دانستی دیگر هرگز شک نکن، این یعنی واضح است که وقتی بعد از آن هر چند سعی کند نتوانند امام را ببیند هیچ بعید نیست که با آنکه با چشم خودش امام علیه‌السلام را دیده است ولی باز هم در اثر شایعات و دوباره ندیدن ایشان به همین تجربه‌ی امروزشان شک کنند ... شک بعد و قبل از تجربه‌ی فطری شناخت حقیقت را انکار نمی‌کنم و بلکه می‌گویم تقریباً برای همگان پیش می‌آید ... بحثش مفصل است که اگر اجازه بدهید بیش از این به آن دامن نزنم ... بحث ما فعلاً بر روی این است که برهان‌های فطری چیزی در حدّ برهانی ریاضی هستند که منجر به یقین قطعی ولو لحظه‌ای می‌شوند، حالا دو سال دیگر آن اثبات را نداشته باشیم و یادمان هم نیاید که جزئیاتش چه بود ممکن است در همان هم شک کنیم ولی زمانی که با آن مواجه بودیم نسبت به آن شک نداشتیم چون یک برهان قاطع ریاضی بوده است ...

در هر سه مورد اولاً و ثانیاً و ثالثاً که بیان نمودید جوابم مثبت هست، بله یقین ناشی از فطرت چنان یقینی است، یقینی که حتی اگر یک لحظه کسب شود بر اساس آن بشود حکم ازلی و ابدی داد، یعنی بگوییم نه در گذشته امکان دارد رد شده باشد و نه در آینده تا ابد ... در آن یک لحظه می‌توان اینطور به آن اعتماد کرد و این ویژگی یقینی است که حتی احتمال ناچیزی هم بر خلاف آن نرود، یعنی همان یقین منطقی و ریاضیاتی و بلکه قوی‌تر از آن، چه آنکه در یقین ریاضی هم هنوز می‌شود به اینکه جایی را در محاسبات یا استنتاج‌ها اشتباه نکرده باشیم شک کرد ولی در اینجا برای همان شک هم جایی نیست ...

من اگر برهان سینوی را بخوانم و بفهمم و تصدیقش کنم و یک ماه بعد برخی قسمت‌های آن یادم برود و در نتیجه نسبت به درستی خود برهان هم تردید کنم و لازم باشد بروم و آن را بازبینی کنم به نظر شما این شک من مربوط به خود آن برهان می‌شده است؟ برهان سینوی ناگهان ضعیف شد و بعد از بازبینی‌ام دوباره قوی گشت؟ ... نه بزرگوار، ظاهراً غفلت ما از فطرت معیار خوبی برای سنجش قوت خود آن به عنوان حجت خدا بر خلق خدا نیست ...

فطرت چنان راهی است که اگر همه‌ی انسان‌ها هم گفتند که ما چنین چیزی در خودمان سراغ نداریم و شما داشتید باز می‌توانید به صدق آن اعتماد کنید و مثل حضرت علی علیه‌السلام بفرمایید که اگر همه‌ی عرب به من پشت کنند من به آن‌ها پشت نمی‌کنم، ترس جان نداشتن از ایمان است ولی اینکه شخص در اعتقادش متزلزل نشود و شک بر ندارد که شاید من دارم اشتباه می‌کنم این دیگر ناشی از اتمام حجت خداست و حضرت علی علیه‌آلسلام آن را خودشان کسب نکرده‌اند، بلکه فقط یاد آن را با خود نگاه داشته‌اند و ایشان اهل ذکر بودند و بلکه خود ذکر بودند و هستند ... در قرآن هم پیروی از اکثریت نهی شده است، پس راه حق را نباید با پیروی از اکثریت کسب کرد، چه اکثریت مطلق مردم و چه اکثریت علما و چه هر اکثریت دیگری ... از اقلیت هم نمی‌شود پیروی کرد، این را دیگر کسی درش شک ندارد، پس راهی نمی‌ماند جز اینکه هر کسی خودش به حقیقت برسد، راه فلاسفه که برای خودشان هم گاهی جواب نمی‌دهد چون خیلی از حتی فلاسفه هم به زعم برخی دیگر از فلاسفه دچار خام‌فهمی و حتی کج‌فهمی و بدفهمی هستند، تا چه برسد به عامه‌ی مردم ... اگر خدای شما مردم را به خودشان رها نکرده باشد باید راهی که برای هدایت ایشان به سوی راه حق گذاشته است را نشانمان دهید و این انتظار زیادی نیست که از یک عالم دین داشته باشیم ...

آن‌ها که مخالفش هستند اهل ظاهرند، اگر توانستند آن زمان که دارد بر ایشان حجت تمام می‌شود بین خودشان و خدا آن حقّی که به ایشان نشان داده می‌شود را مورد تردید قرار بدهند، برای انکار کردن آن حتی نزد خودشان هم دست به دامان توجیهات می‌شوند و به ناچار به خودشان هم دروغ می‌گویند تا موضع خودشان را حتی برای خودشان موجّه نشان دهند تا از عذاب وجدانشان بخاطر پشت کردن به حق کاسته شود ...
مگرنه، انبیاء علیهم‌السلام هم حجت‌های خدا بوده‌اند و حجت را بر خلق خدا تمام کرده‌اند ولی با آن‌ها هم همیشه مخالفت و دشمنی شده است، این چه ردّیه‌ای است که بر حجیت فطرت ارائه می‌دهید بزرگوار؟ آیا خدا بر کسی قبل از آنکه اتمام حجت نماید عذاب می‌فرستد؟ معاذ الله ...

... و اینجا بود که شما بحث سیره‌ی عقلا را مطرح فرمودید اگر درست خاطرم باشد ... مگرنه ما را با سیره‌ی عقلا چه کار که بخاطرش یک تاپیک باز کنم؟
اگر شما در اثبات حقانیت دین به سیره‌ی عقلا متوسل نشده بودید ما الآن اینجا چه کار داشتیم؟

و اما در مورد قول سوم شما، اینکه اینکه فلسفه چنان قدرتی دارد نه نظر شماست و نه نظر منطق‌دان‌های بزرگ ... البته خوشحال می‌شدم اگر منظورتان این بود که شما با آن مخالف هستید و نظرتان به عکس آن است، اما از آنجا که دیدم از این قدرت ادعایی برای فلسفه دفاع نمودید دیگر نمی‌دانم که اگر نظر شخصی شما و منطق‌دانان نیست پس نظر کیست؟ وحی منزل است؟ سیره‌ی عقلاست؟ عقل من که آن را به وضوح خلاف عقل می‌بیند چه؟

عبارت آخر شما یعنی چی جناب صدیق؟ به خوبی نمی‌توانند راهشان را انجام بدهند یعنی چی؟ یعنی می‌توانند ولی خوب نه؟ غیر خوب یعنی چی؟ یعنی ظنی می‌توانند ولی قطعی نمی‌توانند؟ اگر بله که پس آن همه مخالفت شما در این پست و پست قبلی شما چه می‌شود که به نوعی فرمودید حرف در دهان شما گذاشته‌ام و جمع‌بندی‌ام اشتباه بوده است؟ اگر هم نه که در این صورت فطرت این وسط چه کاری دارد؟ فطرتی که به فرموده‌ی شما مورد اختلاف و غفلت است چگونه فلسفه را مدد می‌رساند؟ لطفاً کمی صریح‌تر صحبت کنید، من با این ابهام‌ها جواب کدام منظور احتمالی شما را بدهم؟ با توضیحی که در ادامه خودتان در مورد کارکرد فطرت داده‌اید این عدم خوب بودن روش‌های دیگر در نبود فطرت چه معنایی خواهد داشت؟

خوب در اینجا مشخص‌تر شد که منظور شما چه بوده است، یعنی از نظر شما فطرت نقشی در حدّ یک تلنگور برای ایجاد تردید نسبت به حقانیت راه فعلی‌اش را بازی می‌کند تا شخص اگر حقیقت‌طلب بود مثلاً برود به سراغ فلسفه تا از راه آن به یقین قطعی نوعی برسد؟ یعنی فطرت کار کنجکاوی علمی را برای کسانی انجام می‌دهد که همینطوری خودشان کنجکاوی خاصی ندارند؟

الآن آن کسی که در مثال کشتی‌نشستگان طوفان‌زده در قرآن خدا را در درون خود یافته‌اند و او را با خلوص دل می‌خوانند آیا ترغیب به کنجکاوی شده‌اند یا ترغیب به عدم کنجکاوی؟

جناب صدیق، شما برای این کارکردی که برای فطرت تعریف می‌نمایید دلیلی دارید یا فقط از من دلیل می‌خواهید؟

برادر بزرگوار، جناب صدیق، تا کنون چند نقد بر علیه حجیت ادعایی برهان‌های فلسفی آورده‌ام ولی شما جوابی نداده‌اید (و شاید از نظر شما پرداختن به آن‌ها ربطی به موضوع تاپیک ندارد) ... من هر چه بگویم پاسخ شما این خواهد بود که براهین فلسفی اینطور هستند و این مطلب هم بداهت دارد ... خوب بزرگوار، برای من هم بداهت دارد که فلسفه در ادعای خود گزافه‌گویی می‌کند و اینها توهم است، ولی من برای این ادعایم دلیل آورده‌ام ولی شما فقط این ادعای خودتان را تکرار می‌کنید ...

یقین شخصی جایی با یقین نوعی متفاوت خواهد بود که خود آن یقین از شخص‌به‌شخص متفاوت باشد، نه اینکه راه فقط رسیدن به آن یقین از یک نفر به یک نفر دیگر فرق کند ... راه رسیدن به یقین اگر بستگی به شخص داشته باشد دلیل بر این نمی‌شود که خود آن یقین هم شخصی بشود ... این فرمایش شما به همان اختلاف عمیقی که در معرفت‌شناسی‌امان داریم برمی‌گردد، شما اصالت را به راه می‌دهید و من اصالت را به فهم می‌دهم، شما برایتان مهم است که از چه راهی بروید و با چه کیفیتی بروید و اعتبار فهمی که به آن می‌رسید را بر اساس قوت مسیری که طی نموده‌اید می‌سنجید ولی من اصلاً کاری با راه ندارم و اصالت را به فهم می‌دهم ... اینکه مشکل این معرفت‌شناسی شما در کجاست را در نوبت قبل توضیح دادم و شما هم آن را نقدی نفرمودید ...

«مورد توجه نبودن» آن احتمالاتِ خلاف برای نوع انسان‌ها یعنی «قانع‌کننده بودن» آن توضیحات برای نوع انسان‌ها، و منظور از نوع انسان‌ها هم باید «اکثریت» انسان‌ها باشد و نه نوعی که فصل انسان مثلاً از حیوان را برساند، چرا که اگر یک انسان هم به این احتمالات «توجه کند» آن «نوع»ی که جنس را برساند نفی خواهد شد، و پیشر فت‌های علمی هم مثال‌های خیلی خوبی هستند از اینکه مردم عموماً به احتمالاتی توجه نمی‌کردند تا اینکه یک عده یا حتی یک نفر به چنان احتمالاتی توجه می‌کند و مبارزه می‌کند تا آن احتمال را در ذهن دیگران هم بزرگ نماید و بعد می‌رسد زمانی که همان احتمال به عنوان اعتقاد جدید عموم مردم قرار می‌گیرد ...

با این حساب اگر فرمایشات شما را درست فهمیده باشم از نظر شما براهین فلسفی اکثریت انسان‌ها را قانع کرده و به یقین روان‌شناسی می‌رساند ... و این همان چیزی است که من گفتم روی آن به توافق رسیده‌ایم ولی شما رد نمودید ... تا جایی که خاطرم هست شما با یقین روان‌شناسی بودن این یقین مشکل داشتید و فلسفه را اجلّ از آن می‌دانستید که نتیجه‌اش فقط صرف «قانع کردن» باشد ... ولی ظاهراً در بالا نه نوع انسان را آنقدر کلی می‌دانید که من فکر می‌کردم و نه قطعیت ریاضیاتی مدّ نظر ما در مجموعه‌ی این مباحث را از براهین فلسفی قابل انتظار می‌دانید ...

اینکه می‌فرمایید پشتوانه‌اشان یقینی قطعی است مانند آن است که من بگویم تا اینجای کار را یقین می‌دانم که درست است، از اینجا به بعدش را دارم از خودم حدس می‌زنم و تیر در تاریکی می‌اندازم، ولی چون این حدسیاتم را از آن یقینیات شروع کرده‌ام پس پشتوانه‌ی حدسیاتم یقینی هستند و باید خود حدسیاتم را هم یقینی بدانید ... اگر منظورتان را درست فهمیده باشم این چه توجیهی است بزرگوار؟

چیزی را که نه بشود اثبات کرد و نه بشود رد کرد چرا نتیجه بگیریم که بدیهی است که درست است؟ چرا نگوییم که بدیهی است که غلط است؟

ما که نمی‌خواهیم با لغات بازی کنیم، بیایید برای آنکه سوء تفاهمی پیش نیاید یک استاندارد ساده قرار بدهیم که هر دو رعایتش کنیم ... هر چیزی که یقین قطعی ریاضیاتی که هیچ احتمال خلافی هم در آن نرود (نه اینکه برود ولی بیشتر مردم به آن توجه نکنند) را بگوییم یقین قطعی، اگر منظورمان صرف قانع شدن است بگوییم قانع شده است، و اگر هر چیزی بجز یقین قطعی را خواستیم بشمریم هم بگوییم ظنّ یا ظنّ قوی ...

با این تعریف اگر فلسفه و براهین فلسفی قادر نیستند که نوع انسان را به یقین قطعی برسانند انصاف این است که روی محوریت فلسفه در نشان دادن حقانیت اسلام اصرار نکرده و این ادعا را پس بگیریم و به دنبال راهی بگردیم که قادر باشد این مهم را انجام بدهد ... مطالعه در چگونگی دعوت انبیاء علیهم‌السلام و بررسی اینکه خودمان چطور به چنان یقینی دست یافته‌ایم می‌تواند شروعی برای این کار باشد ... ولی اول باید بپذیریم که آنچه که فلسفه قادر به انجام آن نیست محال ذاتی نیست و در نتیجه ممکن است با ساز و کار دیگری بتوان تأمینش کرد .