جمع بندی در علم رجال اهل سنت قول چه کسی در جرح و تعدیل اعتبار دارد؟

با سلام و عرض ادب

به شکل مطلق نمی توان حکم نمود که قول یکی از ائمه ی جرح و تعدیل همواره بر قول بقیه ی صاحب نظران مقدم است؛‌ بلکه در این ناحیه به اصول جرح و تعدیل و ادله ی اقامه شده مراجعه می گردد.

ما در اینجا قسمتی از محتوای کتاب: «الرفع والتکمیل فی الجرح والتعدیل»، تالیف: عبدالحی الکهنوی،‌که یکی از کتب معتبر جرح و تعدیل می باشد را بیان می داریم:[1]

یکی از مباحثی که در علم جرح و تعدیل[2] باید مورد توجه قرار گیرد آن است که به صرف جرح[3] راوی از سوی برخی از جارحین[4] حکم به ضعف راوی نخواهد شد؛‌ ولو اینکه جارح از ائمه ی جرح و تعدیل بوده باشد؛‌ زیرا ممکن است امری مانعی از قبول تضعیف و جرح راوی باشد.

از اموری که مانع پذیرش جرح است موارد ذیل است:

1) اینکه جارح از کسانی باشد که از سختگیران در تعدیل راویان است. این گروه، راویان را به کوچکترین امری تضعیف می نمایند. در مورد این افراد باید توجه داشت که به واسطه ی سختگیری آنان به توثیق آنها اعتنای ویژه ای می گردد؛[5] اما به تضعیفات آنها اعتنائی نمی گردد؛ مگر در صورتی که برخی از جارحین منصف هم نظر با آنها بوده باشند.

از جمله افراد سختگیر در توثیق راویان می توان به این افراد اشاره نمود:

(یحیی بن سعید قطان(م: 198)؛ ‌نسائی(م:302)؛ (یحیی بن معین(م:233)؛ ابوحاتم رازی(م: 327)؛ ابن حبان(م: 354 )؛ ابوالحسن ابن القطان(م: 621)و...

سخاوی در کتاب «فتح المغیث»؛ [6]‌می نویسد:

ذهبی افراد صاحب نظر در علم رجال را بر سه قسم تقسیم نموده:

الف) گروهی که در اکثر روات اظهار نظر نموده اند؛ همچون ابن معین و ابو حاتم رازی؛

ب)‌گروهی که در مورد افراد زیادی اظهار نظر نموده اند؛ همچون مالک و شعبه بن حجاج؛

ج) گروهی که در مورد بعضی اظهار نظر نموده اند؛ همچون ابن عیینة و شافعی؛ وی سپس این سه گروه را باز به سه قسم تقسیم می نماید:

1) گروهی که سختگیر در جرح و خدشه می باشند به گونه ای که با دو سه غلط از سوی راوی وی را نقد می نمایند.

این گروه اگر شخصی را توثیق نمایند باید محکم به قول آنان تمسک جست و اگر راوی ای را جرح نمودند؛ باید ملاحظه نمود که آیا در قول به تضعیف راوی شخص دیگری نیز وی را همراهی می نماید یا خیر؟ اگر افرادی موافق چنین جارح سختگیری بودند مشخص می گردد که راوی ضعیف است؛ اما اگر شخص دیگری از بزرگان جرح و تعدیل این راوی را توثیق نمایند این مقام جایی است که در مورد آن گفته شده «لا یقبل الرج الا مفسرا»؛ جرح و خدشه مورد قبول واقع نمی گردد؛ مگر در صورتی که جرح مفَسَر بوده باشد و علت خدشه مشخص باشد. بنابراین مثلا به قول ابن معین در مورد راوی ای که گفته ضعیف است توجهی نمی گردد؛ زمانی که چنین فردی را بخاری و دیگران توثیق نموده اند.

2) گروهی که متساهل در تعدیل روات می باشند و در این امر سختگیری نمی نمایند؛ همچون ابوعیسی ترمذی و حاکم نیشابوری.(البته باید توجه نمود که این نسبت تساهل به شکل مطلق قابل قبول نمی باشد؛ زیرا این افراد بر اساس اجتهاد و علم خویش عمل نموده اند).

3) گروهی که معتدل در جرح و تعدیل می باشند؛‌همچون احمد بن حنبل و دارقطنی و ابن عدی .

4) برخی از نقاد نسبت به برخی بلاد و یا برخی مذاهب خرده گیری های غیر قابل قبولی داشته ند؛ لذا جرح این افراد در این موارد مورد قبول واقع نمی گردد به عنوان نمونه:

الف) ابواسحاق جوزجانی(م:259)؛ که وی نسبت به کوفیون تعصب ویژه ای داشته و آنها را مورد جرح خود قرار داده است؛ که البته ریشه ی این امر به ناصبی بودن وی و دشمنی او با امام علی علیه السلام و شیعیان آنحضرت بر می گردد؛ لذا به خدشه ی وی بر راویان کوفی اعتنائی نمی گردد.[7]

ب) جرح ذهبی نسبت به صوفیه در کتاب میزان الاعتدال و سیر اعلام النبلاء.[8]

5) گروهی از محدثین برخی روایات را به واسطه ی وجود برخی روات در سند آنها تضعیف و یا رد نموده اند. این گروه به مجرد اینکه فلان راوی در سلسله سند روایت قرار گرفته حکم به وضع و یا ضعف روایت نموده اند؛ لذا به تضعیف این افراد توجهی نمی گردد.

از جمله ی این افراد می توان به این افراد اشاره نمود:

الف) ابن الجوزی در کتاب «الموضوعات» و «العلل متناهیة فی الاحادیث الواهیة»؛

ب) ابن تیمیة و... می توان اشاره نمود.

موفق باشید.