جمع بندی توسل < دعا < توکل

تب‌های اولیه

5 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
توسل < دعا < توکل

با سلام و عرض قبولی طاعات و عبادات

وقتی می توانیم مستقیما به درگاه خدا دعا کنیم چرا باید به ائمه و سادات توسل بجوییم و اگر می توانیم توکل کنیم دیگر چرا دعا و توسل باید بکنیم؟

با نام و یاد دوست


کارشناس بحث: استاد صفا

عصران;577914 نوشت:
با سلام و عرض قبولی طاعات و عبادات

وقتی می توانیم مستقیما به درگاه خدا دعا کنیم چرا باید به ائمه و سادات توسل بجوییم و اگر می توانیم توکل کنیم دیگر چرا دعا و توسل باید بکنیم؟

با سلام و عرض ادب

باید دقت داشت که سه امر توکل و توسل و دعا مفاهیمی قرآنی و مورد امر الهی هستند علاوه بر اینکه روایات فراوانی بر انها داریم:

توکل:« وَ لا تُطِعِ الْكافِرينَ وَ الْمُنافِقينَ وَ دَعْ أَذاهُمْ وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ وَكيلاً»(الأحزاب : 48) ؛
از كافران و منافقان اطاعت مكن و آزارشان را واگذار و بر خدا توكل كن، كه خدا كارسازى را بسنده است.

توسل: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في‏ سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»(المائدة : 35)؛
اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! پرهيزگارى پيشه كنيد و وسيله‏اى براى تقرّب به خدا انتخاب نماييد و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد.

دعا: « وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتي‏ سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ»( غافر : 60)
پروردگارتان گفت: بخوانيد مرا تا شما را پاسخ گويم. آنهايى كه از پرستش من سركشى مى‏كنند بزودی كه در عين خوارى به جهنم درآيند.

از سویی قرآن راه نجات را فقط در تبعیت از خدا و رسول او معرفی می نماید:

«وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَخْشَ اللَّهَ وَ يَتَّقْهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ»؛ ( النور : 52 )

و هر كس مطيع خدا و رسول او شود و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهيزد پس چنين كسانى رستگارانن

نتیجه: توکل و توسل و دعا اموری هستند که در سایه بکار گیری همه آنها سعادت و رستگاری حاصل می شود.

ادامه دارذ....

با سلا م و عرض ادب

رابطه دعا و توسّل

مقدّمه
انسان برای هر کاری مجبور است که از وسایل لازم و مربوط به آن استفاده نماید و بدون بهره‌گیری از وسایل هیچ کاری از او ساخته نیست. طبق حدیث امام صادق 7 «أبَی اللهُ أن یَجری الأشیاءَ الاّ بِأسباب..»،[1] حکومت نظام اسباب و مسبّبات بر عالم هستي، مشیتی الهی است، لذا به وجود آمدن هر پديده ای مشروط به شرايطي است.

حقیقت توسّل
توسّل در لغت به معنای وسیله قرار دادن چیز یا کسی برای رسیدن به مقصود است. در اصطلاح نیزبه معنای تمسک جستن به دعای اولیای الهی اعم از پیامبر یا امام و یا امامزاده و یا علما، صلحا، شهدا برای اخذ حوائج از خداوند است.
چنانچه گذشت ریشه اصلی توسّل در قرآن کریم آمده است چنانچه فرمود :«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید، از خدا پروا کنید و با وسیله به او توسل جویید»[2]
با توجه به اینکه کلمه وسیله در آیه اطلاق دارد، شامل همه امور معنوی می‌شود که انسان را برای دریافت حاجت از خداوند کمک می‌کند، بنابر این همان طور که برای گرفتن حاجت گاه خود دعا می کنیم و گاه به خانه خدا و حجر الاسود و نماز و روزه و درود به پیامبر متوسل می‌شویم، گاه نیز به دعای پیامبر، اولیای الهی، و بندگان صالح نیز می‌توان متوسل شد و آن­ها خواست در پیشگاه خداوند برای طلب حاجت ما دعا نمایند.

توسّل به پیامبران سنت مورد تأکید قرآن
قرآن مجيد آياتى وجود دارد كه تشویق به توسل و رجوع به پیامبر برای طلب دعا می نماید; به نمونه هايى از اين آيات توجّه كنيد:
1) داستان برادران حضرت یوسف(ع)
وقتى كه خبر سلامتى حضرت يوسف (عليه السلام) به پدر و برادرانش رسيد، آن ها پى به خطا و اشتباهاتشان بردند و در صدد جبران و توبه و استغفار برآمدند، به خدمت پدر رسيدند تا او را برایشان دعا نماید لذا به پدر متوسّل شدند: و خطاب به او گفتند «يا اَبانَا اسْتَغْفِرْلَنا ذُنُوبَنا اِنّا كُنّا خاطِئينَ»[3] ؛«پدر! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه، كه ما خطاكار بوديم»، پدر در جواب فرزندانش گفت:«سَوْفَ اَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبّى اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ»[4]: «بزودى براى شما از پروردگارم آمرزش مى طلبم، كه او آمرزنده و مهربان است».
2)سنّت استفغار پیامبر(ص) برای امّت
«وَ مَآ أَرْسَلْنَا مِن رَّسُول إِلاَّ لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّـلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآءُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللَّهَ تَوَّابًا رَّحيماً»[5]«ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر براى اين كه به فرمان خدا، از وى اطاعت شود. و اگر اين مخالفان، هنگامى كه به خود ستم مى كردند (و فرمان هاى خدا را زيرپا مى گذاردند) به نزد تو مى آمدند، و از خدا طلب آمرزش مى كردند، و پيامبر هم براى آن ها استغفار مى كرد، خدا را توبه پذير و مهربان مى يافتند»
3) اعراض از طلب دعای پیامبر(ص) نشان نفاق است
جالب است که بدانید خداوند متعال کسی را که توسل به پیامبر را که در اصل توسل به خدا است را انجام نمی دهد منافق می داند .«وَ إِذا قيلَ لَهُمْ تَعالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ وَ رَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَ هُمْ مُسْتَكْبِرُون‏»[6]«هنگامى كه به آنان گفته شود: «بياييد تا رسول خدا براى شما استغفار كند!»، سرهاى خود را (از روى استهزا و كبر و غرور) تكان مى‏دهند و آنها را مى‏بينى كه از سخنان تو اعراض كرده و تكبر مى‏ورزند» باید دقت داشت زماني که اعراض و رو گرداني از طلب استغفار از پيامبر را که در حقيقت طلب شفاعت از ايشان است خداوند علامت نفاق مي داند پس قطعا طلب نمودن اين مطلب و ممارست بر آن علامت ايمان خواهد بود.

سوال و جواب
شاید در اینجا سوالی مطرح بشود که؛ چطور از افرادی که مرده اند بخواهیم برای ما دعا نمایند؟ ولی در پاسخ باید متذکر شد در طلب دعا از ایشان بین زمان مرگ و حیاتشان تفاوتی نیست چون:
1) مرگ بمعنی نابودی نیست، بلکه بموجب آن دوران جدیدی از حیات آغاز می شود از این دوران که مقدمه برپایی قیامت است به حیات برزخی تعبیر می شود. به موجب آیاتی از قرآن مجید از جمله‌:"وَ مِن وَرَآغ‌هِم بَرْزَخ‌ٌ إِلَی‌َ یَوْم‌ِ یُبْعَثُون‌"(مؤمنون‌،100) همة انسان‌ها پس از مرگ وارد عالم برزخ می‌شوند. هستیم مگر بعد از رحلت پيامبر (ص)چه چيزى از آن حضرت كم شده است؟
2) قرآن مجيد در مورد شهدا می فرماید:« وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا فى سَبيلِ اللهِ اَمْواتاً بَلْ اَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ»[7] «هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شدند، مردگانند! بلكه آنان زنده اند، و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند». قطعاً این حیات برای پیامبر به خاطر مقام والاتر او نسبت به شهداء به شکل پر رنگ تر و قوی­تر وجود دارد.
3) بین این عالم و عالم برزخ نیز ارتباط وثیقی وجود دارد و دعای ما به محضر ایشان واصل می شود یکی از دلایل این امر سلامی است که وظیفه دارند تمام مسلمین همه روز در پايان نماز به آن حضرت عرضه دارند:«السلام علیک ایها النبیّ و رحمۀ الله و برکاتۀ»

نتیجه آنکه:
1- نظام علی و معلولی و آیات قرآن صریحاً اشاره دارد برای تقرب به خدا از وسیله استفاده کنیم.
2- وسیله مصادیق متعددی دارد و به طور کلی هرکاری که رضا و اطاعت خداوند باشد را شامل می­شود.
3- دعای پیامبر(ص) و ائمه(ع) از برترین مصداق وسیله هستند که قرآن نیز بر آن تأکید دارد.
4- همانطور که خود می توانیم حوائج خویش را از خدا بخواهیم می توانیم به تاکید قرآن از پیامبر (ص) و... نیز بخواهیم برای ما دعا نمایند.

ادامه دارد....



[/HR][1] - امام صادق7 فرمودند: «خداوند متعال اراده نموده که امور را فقط از طریق اسباب خود پیش ببرد...»، (صفار، محمد بن حسن،«بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد 9»، ج‏1، ص6 و ص550 ؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1 ، باب معرفة الإمام و الرد إليه ،ص 183، ح7)

[2] - مائده (5) آیه 35.

[3] - یوسف، 97

[4] - یوسف، 98

[5] - نساء، 64

[6] - منافقون، 5

[7] - آل عمران، 169

پرسش:
وقتی می توانیم مستقیما به درگاه خدا دعا کنیم چرا باید به ائمه و سادات توسل بجوییم و اگر می توانیم توکل کنیم دیگر چرا دعا و توسل باید بکنیم؟

پاسخ:
باید دقت داشت که سه امر توکل و توسل و دعا مفاهیمی قرآنی و مورد امر الهی هستند علاوه بر اینکه روایات فراوانی بر آنها داریم:

الف) توکل: «وَ لا تُطِعِ الْكافِرينَ وَ الْمُنافِقينَ وَ دَعْ أَذاهُمْ وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ وَكيلاً»؛ از كافران و منافقان اطاعت مكن و آزارشان را واگذار و بر خدا توكل كن، كه خدا كارسازى را بسنده است.(1)

ب) توسل: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في‏ سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»؛ اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! پرهيزگارى پيشه كنيد و وسيله ‏اى براى تقرّب به خدا انتخاب نماييد و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد.(2)

ج) دعا: «وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتي‏ سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ»؛ پروردگارتان گفت: بخوانيد مرا تا شما را پاسخ گويم. آنهايى كه از پرستش من سركشى مى‏ كنند به زودی كه در عين خوارى به جهنم درآيند.(3)

از سویی قرآن راه نجات را فقط در تبعیت از خدا و رسول او معرفی می نماید: «وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَخْشَ اللَّهَ وَ يَتَّقْهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ»؛ و هر كس مطيع خدا و رسول او شود و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهيزد پس چنين كسانى رستگارانند.(4)

_ رابطه دعا و توسّل:
انسان برای هر کاری مجبور است که از وسایل لازم و مربوط به آن استفاده نماید و بدون بهره‌گیری از وسایل هیچ کاری از او ساخته نیست. طبق حدیث امام صادق (علیه السلام) «أبَی اللهُ أن یَجری الأشیاءَ الاّ بِأسباب..»؛ خداوند متعال اراده نموده که امور را فقط از طریق اسباب خود پیش ببرد...»، حکومت نظام اسباب و مسبّبات بر عالم هستی، مشیتی الهی است، لذا به وجود آمدن هر پديده ای مشروط به شرايطي است.

_ حقیقت توسّل:
توسّل در لغت به معنای وسیله قرار دادن چیز یا کسی برای رسیدن به مقصود است. در اصطلاح نیز به معنای تمسک جستن به دعای اولیای الهی اعم از پیامبر یا امام و یا امام زاده و یا علما، صلحا، شهدا برای اخذ حوائج از خداوند است.
چنانچه گذشت ریشه اصلی توسّل در قرآن کریم آمده است چنانچه فرمود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ»؛ اى کسانى که ایمان آورده ‏اید، از خدا پروا کنید و با وسیله به او توسل جویید.»(6)
با توجه به این که کلمه وسیله در آیه اطلاق دارد، شامل همه امور معنوی می‌شود که انسان را برای دریافت حاجت از خداوند کمک می‌کند، بنا بر این همان طور که برای گرفتن حاجت گاه خود دعا می کنیم و گاه به خانه خدا و حجر الاسود و نماز و روزه و درود به پیامبر متوسل می‌شویم، گاه نیز به دعای پیامبر، اولیای الهی، و بندگان صالح نیز می‌توان متوسل شد و آن­ها خواست در پیشگاه خداوند برای طلب حاجت ما دعا نمایند.

_ توسّل به پیامبران سنت مورد تأکید قرآن:
در قرآن مجيد آياتى وجود دارد كه تشویق به توسل و رجوع به پیامبر برای طلب دعا می نماید؛ به نمونه هايى از اين آيات توجّه كنيد:
1) داستان برادران حضرت یوسف (علیه السلام):
وقتى كه خبر سلامتى حضرت يوسف (عليه السلام) به پدر و برادرانش رسيد، آن ها پى به خطا و اشتباهاتشان بردند و در صدد جبران و توبه و استغفار برآمدند، به خدمت پدر رسيدند تا او را برایشان دعا نماید لذا به پدر متوسّل شدند: و خطاب به او گفتند: «يا اَبانَا اسْتَغْفِرْلَنا ذُنُوبَنا اِنّا كُنّا خاطِئينَ»؛ «پدر! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه، كه ما خطاكار بوديم.»(7)، پدر در جواب فرزندانش گفت: «سَوْفَ اَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبّى اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ»؛ به زودى براى شما از پروردگارم آمرزش مى طلبم، كه او آمرزنده و مهربان است.(8)

2) سنّت استفغار پیامبر(ص) برای امّت:
«وَ مَآ أَرْسَلْنَا مِن رَّسُول إِلاَّ لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّـلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآءُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللَّهَ تَوَّابًا رَّحيماً»؛ ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر براى اين كه به فرمان خدا، از وى اطاعت شود. و اگر اين مخالفان، هنگامى كه به خود ستم مى كردند (و فرمان هاى خدا را زيرپا مى گذاردند) به نزد تو مى آمدند، و از خدا طلب آمرزش مى كردند، و پيامبر هم براى آن ها استغفار مى كرد، خدا را توبه پذير و مهربان مى يافتند.(9)

3) اعراض از طلب دعای پیامبر(ص) نشان نفاق است:
جالب است که بدانید خداوند متعال کسی را که توسل به پیامبر را که در اصل توسل به خدا است را انجام نمی دهد منافق می داند .«وَ إِذا قيلَ لَهُمْ تَعالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ وَ رَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَ هُمْ مُسْتَكْبِرُون‏»؛ هنگامى كه به آنان گفته شود: «بياييد تا رسول خدا براى شما استغفار كند!»، سرهاى خود را (از روى استهزا و كبر و غرور) تكان مى ‏دهند و آن ها را مى‏ بينى كه از سخنان تو اعراض كرده و تكبر مى‏ ورزند.(10)
باید دقت داشت زماني که اعراض و رو گرداني از طلب استغفار از پيامبر را که در حقيقت طلب شفاعت از ايشان است خداوند علامت نفاق می داند پس قطعا طلب نمودن اين مطلب و ممارست بر آن علامت ايمان خواهد بود.

_ سوال و جواب:
شاید در اینجا سوالی مطرح بشود که؛ چطور از افرادی که مرده اند بخواهیم برای ما دعا نمایند؟ ولی در پاسخ باید متذکر شد در طلب دعا از ایشان بین زمان مرگ و حیاتشان تفاوتی نیست چون:
1) مرگ به معنی نابودی نیست، بلکه به موجب آن دوران جدیدی از حیات آغاز می شود از این دوران که مقدمه برپایی قیامت است به حیات برزخی تعبیر می شود. به موجب آیاتی از قرآن مجید از جمله‌: «وَ مِن وَرَآغ‌هِم بَرْزَخ‌ٌ إِلَی‌َ یَوْم‌ِ یُبْعَثُون‌»(11) همه انسان‌ها پس از مرگ وارد عالم برزخ می‌شوند.

2) قرآن مجيد در مورد شهدا می فرماید:« وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا فى سَبيلِ اللهِ اَمْواتاً بَلْ اَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ»؛ هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شدند، مردگانند! بلكه آنان زنده اند، و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند.(12)
قطعاً این حیات برای پیامبر به خاطر مقام والاتر او نسبت به شهداء به شکل پر رنگ تر و قوی­تر وجود دارد.

3) بین این عالم و عالم برزخ نیز ارتباط وثیقی وجود دارد و دعای ما به محضر ایشان واصل می شود یکی از دلایل این امر سلامی است که وظیفه دارند تمام مسلمین همه روز در پايان نماز به آن حضرت عرضه دارند: «السلام علیک ایها النبیّ و رحمۀ الله و برکاته»

_ رابطه توکل و کسب وسیله:
توکل: در لغت به معنای واگذار نمودن کار به دیگری است. مثل آن که کسی برای انجام کاری وکیل می‌گیرد و امور را به او واگذار می‌نماید. و در اصطلاح شرع، عبارت است از: «اعتماد بر خداوند متعال در جمیع امور و تکیه بر اراده‌ او و اعتقاد به این که او آفریننده‌ی سبب‌ها و چیره بر همه‌ آنهاست و سبب‌ها به اراده‌ او در سببیت کامل می‌شوند و تأثیر می‌کنند»(13)
دقت در تعریف فوق روشن می سازد توکل از دو قسمت تشکیل شده است.
الف) تهیه اسباب جهت نیل به مقصود.
ب) توجه به این امر که اسباب تاثیر استقلالی ندارند بلکه تاثیر آنها وابستگی تام به اراده الهی دارد.

از این رو دو مقوله‌ی «توکل» و «توسل و دعا » از سنخ یک‌ دیگر نیستند که بتوانند جایگزین هم گردند. بلکه مکمل همدیگرند و در راستای هم هستند. و واقع وقتی متوکل هستیم که به دنبال کسب وسیله نیز باشیم. وقتی توسل نموده ایم، در واقع با این کار شرط اول توکّل را بجا آورده ایم ولی باید شرط دوم را نیز مدّ نظر داشته باشیم تا به مرحله توکّل نائل شویم.

_ حکایت:
برای تکمیل بحث به حکایتی اشاره می نماییم: « روزی شتر مرکوب حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) گم شد، پس از تفحص و جستجوی بسیار آن را یافتند و به حضور پیغمبر آوردند. حضرت رو به غلام کرد و فرمود:« مگر در موقع خواباندن شتر زانوانش را نبسته بودی؟ » غلام عرض کرد:« کسی که توکل به قادر متعال داشته باشد الزام و احتیاجی ندارد که زانوان شتر را ببندد من توکل به خدا کردم و بدون آن که زانوانش را ببندم آن را خواباندم.حضرت فرمود: « و اعقلها و توکل»؛ اول زانوی شتر را ببند و آن گاه توکل کن.(14) این حکایت رابطه طولی توکّل و کسب وسیله را بیشتر نمایان می نماید.

_ نتایج حاصله از بحث:
1- توکل و توسل و دعا اموری هستند که در سایه به کار گیری همه آنها سعادت و رستگاری حاصل می شود.
2- نظام علّی و معلولی و آیات قرآن صریحاً اشاره دارد برای تقرب به خدا از وسیله استفاده کنیم.
3- وسیله مصادیق متعددی دارد و به طور کلی هرکاری که رضا و اطاعت خداوند باشد را شامل می­شود.
4- دعای پیامبر و ائمه (صلوات الله علیهم اجمعین) از برترین مصداق وسیله هستند که قرآن نیز بر آن تأکید دارد.
5- همان طور که خود می توانیم حوائج خویش را از خدا بخواهیم می توانیم به تاکید قرآن از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ... نیز بخواهیم برای ما دعا نمایند.

6- توکّل واقعی وقتی صورت می پذیرد که با کسب و کار و سعی و مجاهدت همراه باشد نه این که انسان کاری نکند و با توکل همه چیز را از خدا بخواهد.
7- از سویی انسان نیز نباید کسب کار و حرکت را بدون توکل و استعانت جستن از ذات باری تعالی منشا خیر و برکت بداند .بلکه آگاه باشد تاثیر همه این امور به دست خداست.

__________
(1) الأحزاب/ 48.
(2) المائدة/ 35.
(3) غافر/ 60.
(4) النور/ 52.
(5) صفار، محمد بن حسن،«بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد 9»، ج‏1، ص6 و ص550 ؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1 ، باب معرفة الإمام و الرد إليه ،ص 183، ح7.
(6) مائده/ 35.
(7) یوسف/ 97.
(8) یوسف/ 98.
(9) نساء/ 64.
(10) منافقون/ 5.
(11) مؤمنون‌/ 100.
(12) آل عمران/ 169.
(13) درس‌های اخلاق – درس شانزدهم. مرحوم آیت‌الله مشکینی.
(14) ديلمى، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، 2جلد، الشريف الرضي - قم، چاپ: اول، 1412ق. ج‏1، ص 121.

موضوع قفل شده است