مکارم اخلاق چیست؟ فرق آن با محاسن اخلاق در چیست؟(شناخت محاسن و مکارم )

تب‌های اولیه

6 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
مکارم اخلاق چیست؟ فرق آن با محاسن اخلاق در چیست؟(شناخت محاسن و مکارم )

برای اینکه بحث ما روشن شود لازم است که در آغاز ، محاسن اخلاق و مکارم اخلاق را بشناسیم و به تفاوت این دو گروه خلق پی ببریم و بدانیم که برای چه مکارم اخلاق بر محاسن اخلاق تقدّم دارد و ارزش انسانی مکارم اخلاق به مراتب بالاتر از محاسن اخلاق است .

برای بیان تفاوت محاسن اخلاق و مکارم آن از دو روایت استفاده می کنیم و آن دو را از نظر معنوی و ارزش روحانی بررسی می نماییم و در خلال بررسی این دو روایت برتری و امتیاز مکارم اخلاق بر محاسن اخلاق روشن می شود .

قُلتُ لأبی عبدالله ـ علیه السّلام ـ :
ما حَدُّ حُسنِ الخلق؟
قال: تَلینَ جانبك و تطیبَ كلامَكَ و تَلقی أخاكَ ببشرٍ حسَن».
1

راوی حدیث می گوید به امام صادق ( علیه السلام ) عرض کردم : حدّ حسن خلق چیست ؟
حضرت فرمود : با مردم به نرمی و گرمی برخورد کنی ، پاک و منزه و در کمال ادب سخن بگویی ، و در مواجهه با برادرانت متبسّم و گشاده روی باشی .

این روایت ، مرزی برای حسن اخلاق بیان می کند . البته این مطلب که در حدیث آمده به منزله ی نمونه ای است از حسن اخلاق . اگر یک نفر انسانی واجد این سه مرحله باشد یا علاوه بر آن سه صفت دارای صفات اخلاقی خوب باشد ، در برخورد با مردم سبقت سلام بگیرد ، دست بدهد ، دندانش مسواک زده باشد ، لباسش پاکیزه باشد ، به عیادت مریض برود ، تشییع جنازه بنماید ، مصیبت زدگان را تسلیت بدهد ، مسافران را ملاقات کند ، و دیگر اعمالی نظایر این ها ، تمام این کارها از محاسن اخلاق است و همه ی این افعال ، مورد تأیید شرع مقدس می باشد ، و رسول اکرم یک قسمت از مأموریت اخلاقیش مربوط به همین امور بود ،

اما اگر سئوال شود :
آیا این صفاتی که مذکور افتاد دلیل بر انسانیت است ؟
آیا این صفات نشانه ی شرف انسانی است ؟

پاسخ این پرسش منفی است . چه بسیار مردمی هستند که علی الظاهر دارای تمام این صفات می باشند و واقعاَ دارای خلقیات پسندیده اند ، اما این ظاهر فریبا ، باطنی زهر آلود و ظالم دارد و درونی متجاوز به حقوق مردم به مال مردم ، به عرض و شرف مردم ، به قول آن گوینده که می گوید :

ظاهرش چون کور کافر پر حلل
باطنش قهر خدای عزّ و جلّ

بنا بر این محاسن اخلاق ، بسیار خوب است اما دلیل بر شرافت انسانی و کرامت نفسانی نیست .2

پی نوشت :
1 - معانی الاخبار، ص 253.
2- شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق از صحیفه ی سجادیه ج1ص195 - آیت الله محمد تقی فلسفی رحمة الله علیه .
ادامه دارد ...

در باره ی مکارم اخلاق از رسول گرامی و ائمه ی معصومین علیهم السلام روایات بسیاری آمده و در هر روایت ، چند نشانه از مکارم اخلاق بیان نموده اند . که در اینجا به یکی از آن روایات اکتفا می شود .

قال ابی عبد الله علیه السلام :

«یا ابن جندب صل من قطعك و أعطِ من حرمَكَ و أحسِن إلی من أساء إلیك و سلِّم علی مَن سبّكَ و أنصِف من خاصَمَكَ و اعفٌ عمَّن ظلمَكَ».1

امام صادق علیه السلام به ابن جندب فرمود :
به پیوند با کسی که از تو بریده ، عطا کن به کسی که تو را محروم نموده نیکی کن درباره آن کس که به تو بدی کرده ، سلام کن به کسی که تو را دشنام داده ، انصاف ده در مورد آن کس که در مورد تو خصومت نموده ، و ببخش کسی را به تو ستم کرده است .
ملاحظه می کنید که بین مکارم اخلاق با محاسن اخلاق چقدر فاصله است و چقدر مکارم اخلاق دارای رفعت و عظمت است .2

پی نوشت :
1 -
تحف العقول، ص 305.
2- شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق از صحیفه ی سجادیه ج1ص196 و ص 197 - آیت الله محمد تقی فلسفی رحمة الله علیه .

ادامه دارد .....

ما اگر بخواهیم ( محاسن اخلاق ) را به فارسی ترجمه کنیم باید بگوییم : ( خوی خوب و پسندیده ) ، اما اگر بخواهیم ( مکارم اخلاق ) را به فارسی برگردانیم باید بگوییم ( بزرگواری و کرامت نفس ) و این دو باهم فاصله بسیار دارند .
بزرگواری با بزرگی فرق دارد .

کسی که در اداره ای دارای مقامی رفیع است می گویند بزرگ است .
کسی که از جهت سن ، بیشتر عمر کرده می گویند بزرگ و بزرگ تر است .
کسی که دارای ثروت و املاکی است ممکن است مردم او را بزرگ بدانند ،
ولی مکارم اخلاق به این معنی نیست ، مکارم اخلاق به معنای بزرگواری نفس و طبع بلند است .
ممکن است کسی از نظر مقام خیلی پایین باشد ولی دارای بزرگواری نفس باشد ،
ممکن است کسی تمکن مالی نداشته باشد ولی دارای رفعت نفس باشد .

بنا بر این مکارم اخلاق یعنی ( کرامت نفس ) ، ( بزرگواری روح ) و رفعت مقام معنوی یک انسان که در پرتو آن می تواند گذشته های بسیار داشته باشد .
آن چه در اخبار ائمه ی معصومین علیهم السلام درباره بیان ( محاسن اخلاق ) و ( مکارم اخلاق ) آمده ، ذکر مصداق است ، یعنی مورد بیان می کند ، اما من در کتب اخبار بر نخورده ام که ببینم ، که معیاری برای ( محاسن اخلاق ) و ( مکارم اخلاق ) ذکر شده باشد و انسان بتواند با آن معیار تمامی محاسن اخلاق را بشناسد و همگی ( مکارم اخلاق ) را تشخیص دهد .

شاید در تعریف محاسن اخلاق بتوان گفت :
آن قسم خلق و خویی که در شرع مقدس ، ممدوح شناخته شده و با غرایز حیوانی و تمایلات نفسانی هماهنگ است . یا لا اقل با آن ها تضادی ندارد ( حسن خلق ) است ،

و در تعریف مکارم اخلاق گفته شود :
آن قسم خلقیات عالی و رفیعی که اگر کسی بخواهد انجام دهد یا باید با هوای نفس خود و کشش غرایز حیوانی خویش بجنگد و در جهت مخالف آن ها قدم بردارد ، یا لا اقل باید ندای آن ها را نادیده انگارد ، نسبت به آن بی اعتنا باشد ، و از پی صفت انسانی و کمال معنوی خود برود ، تا به درجاتی از مکارم اخلاقی ارتقا یابد .
صفاتی را که امام علیه السلام درباره محاسن اخلاق بیان نموده با غرایز حیوانی و تمایلات نفسانی هماهنگ است .
آدمی به کشش حب ذات میل دارد که محبوب مردم باشد و با علاقه مندی با وی برخورد نمایند . اگر به نرمی و گرمی با آنان مواجه گردد ، مؤدب و پاک سخن بگوید و با قیافه ی گشاده و چهره ی تبسم با آنان برخورد کند موجب عزّ و محبوبیتش می گردد و هر انسانی روی حب ذات به عزّ و محبوبیت علاقه دارد و نمی خواهد مورد تنفر و انزجار دیگران باشد . خلاصه این که این سه صفت که در حدیث آمده و دیگر صفاتی که از محاسن اخلاق است بر وفق تمایل طبیعی و خواهش نفسانی انسان است .1

پی نوشت :
1- شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق از صحیفه ی سجادیه ج1ص198 و ص 199 - آیت الله محمد تقی فلسفی رحمة الله علیه .

ادامه دارد .....

مكارم اخلاق به آن دسته از صفات درونى اطلاق مى‏گردد كه داراى همه يا برخى از عناصر() زير باشد :
1 - مجد وبزرگوارى (با توجه به معناى كرم) ؛
2 - كرامت نفس (با توجه به معناى كرامت) ؛
3 - جوانمردى (با توجه به اين كه كرم به معناى فتوت است) ؛
4 - ايثار و از خود گذشتگى (با توجه به معناى فتوت) ؛
5 - تعارض با تمايلات نفسانى (با توجه به معناى فتوت و ايثار) ؛
6 - دليل و راه نجاح و پيروزى (با توجه به روايات) ؛
7 - جمع نشدن با گناه (با توجه به روايات) ؛
8 - همواره خداوند چنين صفاتى را دوست دارد (با توجه به روايات).

قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله : بعثت بمكارم الاخلاق ومحاسنها من از طرف خداوند براى مكارم اخلاق ومحاسن آن مبعوث شده ام .
راوى گويد: قلت لابى عبداللّه عليه السلام : ماحدّ حسن الخلق ؟ قال : تلين جانبك و تطيب كلامك و تلقى اخاك ببشر حسنبه امام صادق عليه السلام عرض كردم : حدّ حسن خلق چيست ؟ فرمود: با مردم به نرمى برخورد كن و پاكيزه سخن بگو و با برادرت گشاده رو باش .
قد سئل الصادق عليه السلام : عن مكارم الاخلاق ؟ فقال العفو عمّن ظلمك وصلة من قطعك و اعطاء من حرمك و قول الحقّ و لو على نفسك .
از حضرت صادق عليه السلام از مكارم اخلاق سؤ ال شد. حضرت فرمود: نسبت به كسى كه به تو ظلم كرده عفو كنى و با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ارتباط بر قرار كنى و كسى كه تو را محروم كرده به او عطا كنى و سخن حق بگويى گرچه بر ضرر تو باشد.

دست يابي به محاسن اخلاق كم و بيش براي همه افراد ميسّر است و همه مي توانند با تمرين و مراقبت هاي لازم، دير يا زود خويشتن را به اخلاق خوب اجتماعي متخلّق سازند، با مردم به گرمي برخورد كنند، وظايف خويش را به شايستگي انجام دهند و از نتايج مفيد و ثمربخش آن بهره مند گردند.آنچه که در واقع پایبند بودن به آن دشوار است مکارم اخلاقیست نه محاسن.

محاسن اخلاق با تمایلات نفسانی هم آهنگ است، امّا مکارم اخلاق در نقطه‌ مقابل غرایز است. و دشواری امر از همین جا پیداست چرا که اگر ما بخواهیم برخلاف غرایزمان گام برداریم مجبوریم خود را به زحمت بیاندازیم.

پيامبر(ص)در اين رابطه فرموده اند: تنها و فقط براي اتمام مکارم اخلاقي برانگيخته شدم.(بحارالانوار، ج 16، ص 210)در اين حديث شريف نبوي تمام نمودن و به پايان رساندن و کامل کردن مکارم اخلاقي، مهمترين و بلکه تنها هدف اصلي و اساسي بعثت پيامبر(ص)معرفي شده است. آن حضرت با آوردن واژه «انما» که از ادات حصر است، انحصار هدف بعثت در اتمام مکارم اخلاقي را گوشزد نموده و اهميت بالا و جايگاه ارزشمند اخلاق اسلامي رابه همگان نشان داده اند.

در مکتب اخلاقی اسلام، در اخلاق دو مرتبه داریم: یکی محاسن اخلاق و دیگری مکارم اخلاق . می توان محاسن اخلاق را «من » و مکارم اخلاق را «من برتر» نامید . ولی میان این «من » و آن «من برتر» تفاوت از زمین تا آسمان است . آنها که خود را شناخته و به وظائفی که در برابر خود دارند، به طور دقیق عمل کرده اند، به این مرتبه رسیده اند .

از امیر المومنین علی (علیه السلام) روایت شده است: «أحسن الأخلاق ما حملک علی المکارم»؛ یعنی «نیکوترین اخلاق آن است که تو را به مکارم اخلاق وا دارد.»
"
غرر الحکم و دررالکلم، آمدی، ص 3299؛ علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم والمواعظ، ص 124 به عبارت « افضل الاخلاق"


و نیز آن حضرت در سفارش خود به فرزندش امام حسن(ع) می گویند: «پسرم! بهره خود را از ادب قطعی کن. ادب راهنمای مرد است به مکارم اخلاق.» "اعلام الدین فی صفات المومنین، دیلمی ،صفحه84

مکارم اخلاق در هر فرد با تفکر و پيروي از دستورهاي الهي و رياضيات شرعيه تتميم مي گردد.پس باید این نکته را بدانیم که محاسن اخلاق راهی است بر ای رسیدن به مکارم اخلاق.

موضوع قفل شده است