ضوابط تدّبر در قرآن از منظر علّامه طباطبایی (ره)

[="blue"]مفهوم شناسی تدّبر[/]

مشتقات این ریشه، 44 مرتبه در قرآن به کار رفته اند که در 4 مورد بحث از «تدبّر در قرآن» به میان آمده است.

(نساء 82؛ مؤمنون، 86؛ ص 29؛ محمد، 24).

[="purple"]الف: تدبّر در لغت
[/]

راغب اصفهانی (د 502 ق) در مفردات آورده است: «التدبیر: التفکیر فی دبر الامور» (راغب اصفهانی، 171)

بنابراین می توان گفت [="seagreen"]«التدبّر: التفکّر فی دبر الامور».[/]

ابن منظور (د 711 ق) در لسان العرب ذیل ماده ی «دبر» آورده است: «التدبّر فی الامر، التفکّر فیه و تدبّر الامرای نظر فی عاقبة و التدبیر فی الامر: ان تنظر الی ما یؤول الی عاقبته»

(ابن منظور، 273/4).

رازی (د. 721 ق) در مختار الصحاح می نویسد: «التدبیر فی الامر، النظر الی ماتؤول الیه عاقبته و التدبّر: التفکّر فیه» (رازی، 110).
در المصباح المنیر فیومی (د 770 ق) می خوانیم: «تدّبرته تدّبراً ای نظرت فی دبره و هو عاقبته و آخره». (فیومی، 72).

فیروزآبادی (د 817 ق) در القاموس المحیط آورده است: «التدبیر: النظر فی عاقبته الامر کالتدبّر و... «أفلم یدّبّر و القول...» (مؤمنون، 68) ای الم یتفهموا ما خوطبوا به فی القرآن» (فیروزآبادی، 28/2).

در مجمع البحرین آمده است: «التدبّر هو النظر فی ادبار الامور و تأمّلها» (طریحی، 298/3).

و بالاخره اینکه پطرس بستانی (د 1301 ق) در کتاب محیط المحیط می نویسد:
«تدبّر الامر: نظر فی ادباره ای عواقبه و تفکّر فیه و تبصّر و تأمّل و تفهم». (بستانی، 367)
بنابر مطالب فوق الذکر می توان نتیجه گرفت که تدّبر در لغت به معنای تفکر، نظر در عاقبت امور، تأمّل و امعان نظر به کار رفته است.