ظاهرپرستیهای امروزی و سلطه بر قوه خیال

#2

[=tahoma][=&quot]قو‌ّة خيال[/][=&quot][/][/]

[=tahoma]قوه‌اي كه صور محسوسات را بعد از زوالشان از مسامتتِ حواس يا از ملاقاتِ حواس ثبت و حفظ مي‌كند، قوة خيال نام دارد[=&quot]. [/]پس خيال وظيفة حفظ و نگه‌داريِ صورِ گرد آمده در حس مشترك را بر عهده دارد[=&quot].[/][/]

[=tahoma]اگر بگوييد[=&quot]: [/]چرا همان حس مشترك در حفظ صور مدرَكه كافي نيست و محتاج به حس ديگر است؟[=&quot]! [/]در جواب مي‌گوييم[=&quot]: [/]زيرا از يك حس دو كار نمي‌آيد يا مدرِك فقط است و يا حافظِ فقط، و مدرِك فاعل است و حافظ قابل، و ادراك را حرارت و رطوبت بايد و حفظ را برودت و يبوست و اين دو با هم متضادّند و ضدّيت دليلِ تغاير و تعدد است[=&quot].[/][/]

[=tahoma]اگر كسي اشكال كند و بگويد چه بسا ممكن است شخص خورشيد را نگاه كند و شَبَحِ خورشيد در چشم متمثل شود و چون چشم از جرم خورشيد اعراض كند، آن شَبَح زماني در بصر باقي بماند و حتي چه بسا بر غريزه حدقه مستولي شود و آن را تباه كند[=&quot]. [/]و يا صداي قَوي مدتي پس از اعراض، صاحب گوش را آزار دهد[=&quot]. [/]خلاصه اين كه مواردي يافته‌ايم كه محسوس ولو بعد از غائب شدن از حاس و يا خارج شدنِ از محاذاتِ حاس، همچنان اثر خود را در حاس حفظ كرده، بي آن كه اثر آن به خيال منتقل شده باشد، پس قولتان مبني بر تغايرِ مدرِك و حافظ باطل مي‌شود[=&quot]. [/][/]

[=tahoma]در جواب مي‌گوييم[=&quot]: [/]اين نحوه بقاي صورت بر اثر تأثّر محلِ حس است از محسوسِ قوي و اين غير از حفظ كردنِ خيال و حافظه[=&quot], [/]صور محسوسه و معاني جزئيه را در مدت معتدٌّ به است[=&quot]. [/]فافهم[=&quot]![/][/]

[=tahoma]دليل مغايرت خيال با حس مشترك[=&quot][/][/]

[=tahoma][=&quot] [/]دليلِ ديگر بر مغايرتِ حس مشترك و خيال، عروضِ سهو و نسيان در خاطرات آدمي است[=&quot]. [/]سهو آن است كه خاطرات گذشته مدتي از خيال كه حافظ صور است ذهول يابد و فراموش شود اما پس از كمي التفات و توجه و تأمل دوباره بازگشته و در موطن حس مشترك مورد ادراك قرار گيرد و نسيان آن است كه خاطرات گذشته چنان از خيال زايل شود كه هرگز به ياد نيايد تا جايي كه نياز به كسب دوباره باشد[=&quot]. [/][/]

[=tahoma]تصديق مي‌فرماييد كه اگر قوة مدرِكه صور غير از قوة حافظة صور نمي‌بود عروضِ امري به نام سهو بي معني بود چرا كه آدمي هر آن، صور مخزونه را در حالِ ادراك بود و سهو هرگز پديد نمي‌آمد[=&quot].[/][/]

[=tahoma]جناب حكيم متألّه سبزواري در بيان اين دليل فرمايد[=&quot]: «[/]دليل ديگر بر مغايرت حس مشترك و خيال آن است كه گاه ذهول و سهو و گاه نسيان نسبت به مدرك مي‌شود كه در ذهول و سهو، استرجاع مي‌شود و در نسيان، نمي‌شود و سبب آن است كه در آن دو تا، صورت از مدرِكه رفته و از خزانه‌اش رفته، لهذا استرجاع مي‌شود و در نسيان، از خزانه هم نرفته لهذا ادراك جديد از مشاعر مي‌خواهد.[=&quot]»[/][/]

[=tahoma]مُعرِض از متاع دنيا، عالم ذوالفنون، علامه شعراني رحمةالله‌عليه در بيان دليل مذكور فرمايد[=&quot]: «[/]چون آنچه حس مشترك ادراك مي‌كند هميشه پيش او حاضر نيست مانند صورتهايي كه در خواب ديده يا حلقه آتشين كه وقتي مشاهده كرده است اما از نفسِ او به كلّي محو نشده است چون پس از بيداري از او بپرسند ديشب در خواب چه ديدي؟ در نظرش حاضر مي‌شود و خواب خود را بيان مي‌كند. و همچنين شهرها و خانه‌ها و باغ‌ها و چيزهاي ديگر كه پيش از اين ديده و عبارات و اشعاري كه حفظ كرده بالفعل در ذهنش نيست اما به اندك التفات يا تأمّل در ذهنش حاضر مي‌شود و البته وقتي كه حاضر نشده بود در نفس بود وگرنه او با آن كه از اول حفظ نكرده است فرق نداشت، ناچار قوه حس مشترك كه قبول صورت مي‌كند غير حافظ است كه آن را نگاه مي‌دارد، و شايد بعض حيوانات قوة خيال نداشته باشند و صورتها را حفظ نكنند چنان كه حشرات مانند پروانه و زنبور چون روشني بينند به گمان آن كه راهي به بيرون است خود را به آن مي‌زنند و بسا شيشه مانع باشد يا آتش و راه نيابند اما مأيوس نمي‌شوند و در حافظه آنها نمي‌ماند كه مانعي در ميان است. اما خروس چون مثال خود را در آيينه بيند ابتدا به ستيزه‌جويي حمله مي‌كند اما مانع مي‌بيند در حافظه‌اش مي‌ماند و پس از تكرار مأيوس مي‌شود. باري در انسان يا حيوان چون ‌بينيم حافظه صور در بعضي هست و در بعضي نيست اما حس مشترك در همه هست گوييم دليل مغايرت دو قوه است.[=&quot]» [/]خلاصة سخن در اثبات خيال و مغايرت آن با حس مشترك اين كه ما صور بسياري از اشياء را در خواب و بيداري ادراك مي‌كنيم، گاهي بعضي از آنها را فراموش مي‌كنيم و با اندك تأمّلي آنها را به ياد مي‌آوريم بدون آن كه براي تحصيل دوبارة آنها كسبِ جديدي كرده باشيم[=&quot]. [/]پس آن صور در ما موجود بود وگرنه با التفات و تامّل در نزد ما حاضر نمي‌شد بلكه چه بسا انسان براي حاضر نمودن مخزونات ذهنيِ خود چشم‌هايش را مي‌بندد تا تجمّع بال و جمعيّت خاطر فراهم آيد[=&quot]. [/]پس خيال اگر نبود هيچ چيز بعد از غيبوبت ماده و صورتِ آن از حس مشترك هرگز به يادت نمي‌آمد و هرگز شخص را از ادراكِ دوم و سوم نمي‌شناختي و فرق ميان دوست و دشمن و ضارّ و نافع نمي‌نمودي و امر معاش و معاد بالكل مختل مي‌شد[=&quot]. [/]و نيز دانستي كه حس مشترك قابل صور است و حافظ صور غير از قابل صور است[=&quot].[/][/]

[=tahoma]و اما سلطان قوة خيال همچنان كه ذكر شد در مؤخّر بطن اول دماغ است و آن به حس مشترك نسبت به ديگر قواي باطني نزديك‌تر است تا بدين نزديكي سهل و سريع باشد تحويلِ صور به حس مشترك براي ادراك و نيز اخذ صور از حس مشترك براي حفظ و نگه‌داري[=&quot]. [/]و نيز توجه داشته باش[=&quot], [/]همچنان كه بيان شد اين عضو خاصِ از دماغ كه جايگاهي برايِ قوة خيال شناخته شده است به عنوان آلت و معدّي است براي نفس ناطقه كه از طريق قوة خيال انشاء و ايجاد نمايد، نه اين كه قوة خيالِ مجرده كه دليل بر تجرد آن خواهد آمد، منطبع و حالِّ در اين موضع جسماني شده و به تبع آن خود نيز جسماني گردد[=&quot].[/][/]

[=tahoma]مبداء اول تحريكات [=&quot][/][/]

[=tahoma]خواجة طوسي در شرح فصل چهاردهم نمط ششم اشاراتِ شيخ رئيس گويد[=&quot]: [/]قوة خيال در انسان مبداءِ اول تحريك بدن اوست[=&quot] ([/]القوة الخياليّه في الانسان هى المبداء الاول لتحريك بدنه[=&quot]) [/]اين سخن از آن جهت است كه قوة خيال به بدن نزديك‌تر از قوة عاقله است[=&quot]. [/]زيرا قوة عاقله تجرد تام دارد و قوة خيال تجرد برزخي كه خيال برزخ بين طبيعتِ بدن و قوة عاقله است و به همين علّت، مقام عقل ارفع و اشمخ از خيال است[=&quot]. [/]پس آنچه را كه عاقله انديشيده در قوة خيال تمثّل مي‌يابد، يعني صورتي به وزان آنچه انديشيده در اين كارخانة صورتگريِ انسان به نام خيال بر سبيل محاكات منتقش مي‌شود و اين صور منتقشه موجب انفعال بدن و حركت او مي‌گردد[=&quot]. [/]لذا به اين مناسبت قوة عاقله مبداء ثاني و قوة خيال مبداء اول حركات بدن است[=&quot]. [/]چنان كه در اطفال كه هنوز به مرحلة عقل نرسيده‌اند به خوبي مشهود و معلوم است كه مبداء اول تحريك بدن آنان قوة خيال و خواسته‌هاي خيالي است[=&quot]. [/]همين قوة خيال مبداء اول تحريك بدن حيوانات نيز هست با اين تفاوت كه افعال و آثار آنها مبداء عقلي ندارد[/]

۱۳۹۰/۰۴/۱۸ - ۱۲:۰۰

#3

فرم جستجو

ظاهرپرستیهای امروزی و سلطه بر قوه خیال

تب‌های اولیه