شرح دعای قنوت نماز عید فطر در بیانات مقام معظم رهبری
تب‌های اولیه
خداى متعال، مراسم با عظمت ماه رمضان را اين‌گونه مقرّر فرموده است كه به آسانى و سادگى پايان نپذيرد. در پايان اين ماه - كه ماه عبادت است - روزى را قرار داده است كه روز عيد باشد، روز اجتماع باشد، روز بزرگى باشد؛ برادران مسلمان به هم تهنيت بگويند؛ موفقيّتهاى ماه رمضان را قدر بدانند؛ ميان خود و خدا محاسبه كنند؛ آنچه را كه در اين ماه شريف ذخيره آنها شده است، براى خودشان حفظ كنند. آن روز، روز عيد فطر است. لذا روز عيد فطر هم اگرچه عيد است؛ اما روز عبادت و توسّل و تذكّر و تقرّب به خداست كه با نماز شروع مى‌شود و با دعا و توسّل و ذكر پايان مى‌پذيرد. اين روز را قدر بدانيد؛ ذخيره تقوا را مغتنم بشماريد و عيد فطر را بزرگ بدانيد.
امروز در قنوت نماز، نُه مرتبه به خدا عرض كرديد: «اللّهم انى اسألك خير ما سألك منه عبادك الصّالحون؛ يعنى بهترين چيزى را كه بندگان صالح خدا از او طلب مى‌كنند، به ما عطا كن. «و اعوذ بك مما استعاذ منه عبادك المخلصون»؛(۱) و از آنچه كه بندگان مخلص خدا، به خدا پناه مى‌برند، ما نيز به خدا پناه مى‌بريم. آنچه كه شما خواسته‌ايد، رضاى خداست، تقرّب به خداست، توفيق عمل براى خدا و توفيق عبوديّت الهى است. آنچه كه شما از آن به خدا پناه برده‌ايد، بندگى نفس است، بندگى هوى است، بندگى غير خداست، شرك به پروردگار است. ۱۳۷۷/۱۰/۲۸
خداوند متعال عيد سعيد فطر را براى امت اسلام و براى پيامبر عظيم‌الشأن مايه‌ى عزت و ذخر و شرف و كرامت قرار داد؛ «و لمحمّد صلّى اللّه عليه و ءاله ذخرا و شرفا و كرامة و مزيدا»؛ مايه‌ى ازدياد عزت و شرف امت اسلامى و پيامبر عظيم‌الشأن است. اين بسته به اين است كه ما مسلمانها، با اين موقعيتها و با اين مناسبتها چگونه رفتار كنيم. ملتهاى مسلمان ميتوانند ماه رمضان را و عيد فطر را وسيله‌اى قرار بدهند براى عزت؛ نردبانى قرار بدهند به سمت علوّ معنوى و مادى و عزت دنيا و آخرت. بايد بيدار باشيم، بايد از اين موقعيتها استفاده كنيم. ۱۳۹۱/۰۵/۲۹
نماز روز عيد فطر به يك معنا شكرانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ى نعمت الهى در ماه رمضان است. شكرانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ى اين ولادت جديد است. در نماز عيد فطر بارها به خداوند عرض ميكنيم: «ادخلنى فى كلّ خير ادخلت فيه محمّدا و آل محمّد»؛ ما را به آن بهشت مصفاى ايمان و اخلاق و عمل كه اين برگزيدگان را در آن جا دادى، وارد كن. «و اخرجنى من كلّ سوء اخرجت منه محمّدا و آل محمّد صلواتك عليه و عليهم»؛ از آن دوزخ عمل ناشايست، اخلاق ناشايست، عقيده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ى ناشايست كه اين بزرگواران و عزيزان عالم خلقت را از آن محفوظ و مصون نگاه داشتى، ما را خارج كن. اين هدف بزرگ را براى خودمان در روز عيد فطر ترسيم ميكنيم، آن را از خدا طلب ميكنيم و خودِ ما هم البته وظيفه داريم، تكليف داريم كه سعى كنيم، تلاش كنيم كه در اين صراط مستقيم بمانيم. ۱۳۸۸/۰۶/۲۹
نماز عيد فطر هم مظهرى از همين وحدت در هر نقطه‌اى از نقاط دنياى اسلام است. لذا در اين دعائى كه ما در قنوت ميخوانيم؛ «الّذى جعلته للمسلمين عيدا و لمحمّد (صلّى اللَّه عليه و اله) ذخرا و شرفا و كرامتا و مزيدا»؛ براى وجود مقدس نبى اكرم اين عيد يك ذخيره است، وسيله‌ى شرف است، وسيله‌ى كرامت و ازدياد مقام عالىِ متعالىِ آن وجود مقدس است. كِى اين خصوصيات حاصل ميشود؟ آن وقتى كه اين عيد، عيد آشتى‌كنان دلهاى مسلمانان با يكديگر باشد. هم در ابعاد ملى اين حرف صادق است، هم در ابعاد وسيع امت اسلامى اين حرف صادق است. در ابعاد ملى همچنانيكه ملت بزرگ ما در طول ساليان پس از انقلاب تا امروز تجربه كرده است، اتحاد و اتفاق كلمه، وسيله‌ى عزت اوست، وسيله‌ى قدرت اوست. ۱۳۸۶/۰۷/۲۱
در دعاى قنوت نماز عيد فطر مى‌خوانيم كه: «اسألك بحقّ هذا اليوم الّذى جعلته للمسلمين عيدا»؛ اين روز را خداى متعال عيد مسلمانان قرار داده است؛ يعنى روزى كه براى مسلمانان همواره خاطره‌انگيز است: اجتماع مردم، آشنايى مردم با يكديگر و نو كردن روز و روزگار و روش زندگى. در دنباله‌ى اين جمله مى‌خوانيم كه: «و لمحمّد (صلى‌اللَّه‌عليه‌وآله) ذخراً و شرفاً و كرامتاً و مزيدا»؛ براى پيغمبر ذخيره، شرف، كرامت و مزيد است؛ مايه‌ى افزايش و گسترش ميراث معنوى پيغمبر است. ما امت اسلامى چه زمانى مى‌توانيم اين روز را به معناى حقيقى خود براى خودمان عيد قرار بدهيم و براى پيامبر مكرّممان مايه‌ى شرف و سربلندى بسازيم؟ آن‌وقتى كه به اشاره‌ى دست پيغمبر توجه كنيم و بر طبق آن حركت كنيم. ۱۳۸۳/۰۸/۲۴
ارتباط ويژه‌ى اين روز با وجود مقدس نبىّ‌اكرم صلّى‌اللَّه‌عليه‌وآله امرى معلوم و آشكار است. من عرض مى‌كنم اگر در هر روز عيد فطر، امّت اين بزرگوار، حركت شايسته‌اى نسبت به پيشواى عظيم‌الشّأن و رهبر معظّمِ الهىِ خود انجام دهد، آن وقت، عيد فطر آن‌چنان كه خدا خواسته و مقرّر شده است، يك عيد نبوى و عيد مصطفوى واقعى خواهد شد.
آنچه من امروز در مقابل چشم خود مشاهده مى‌كنم و مناسب است امّت مصطفوى، نسبت به پيشواى عظيم‌الشّأن و پيامبر برگزيده‌ى خدا، به عنوان يك هديه‌ى عيد تقديم كند، حضور يكپارچه‌ى جمعيتى از امت مسلمان است كه براى نماز عيد آمده‌اند. جا دارد كه امروز، امّت سعى كند يكپارچگى، التيام، وحدت و هماهنگى و همدلى در ميان خود را - همچنان كه نام يك امّت از اين همه خبر مى‌دهد - براى خود حفظ كند.
امروز وظيفه‌ى اين امّتِ بزرگ، در مقابل پيامبر، نجات دهنده، پيشوا، معلّم، امانت الهى در ميان خود و محبوبترين چهره در ميان امّت؛ يعنى وجود مقدس نبىّ‌اكرم عليه‌وعلى‌آله‌الصّلاةوالسّلام اين است كه عزّت و شوكت امّتِ اسلامى را با حفظ وحدت پاس بدارد. اين وظيفه‌ى امروزِ امّت است. ۱۳۷۳/۱۲/۱۱
عید فطر ذخیره‌ای برای وحدت و معنویت در دنیای اسلام
عيد سعيد فطر شايد برجسته‌ترين خصوصيتش اين است كه مراسمى معنوى و بين‌المللى است. برخلاف بسيارى از رسوم بين المللى كه جنبه‌ى سياسىِ محض دارد، اين رسم بين‌المللى جنبه‌ى معنوىِ بارز و نمايانى دارد. در دعاى قنوت عيد فطر مى‌خوانيم: «اسئلك بحقّ هذا اليوم الّذى جعلته للمسلمين عيدا و لمحمّد صلّى اللَّه عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامة و مزيدا»؛ اين روز، عيد همه‌ى مسلمانان و مايه‌ى شرف اسلام و پيامبر اسلام و عزّت اسلام و ذخيره‌اى تمام نشدنى در طول تاريخ است. با اين چشم به عيد سعيد فطر نگاه كنيم. امروز ملت اسلامىِ بزرگ ما به اين ذخيره نيازمند است. از اين ذخيره، دو چيز بايد مورد استفاده‌ى مسلمانان قرار گيرد: اوّل، وحدت و نزديكى مسلمين است و دوم، توجّه به معنويت در دنياى اسلام است. در دنياى اسلام، هر دو عاملِ تكامل‌بخش و پيشبرنده، مورد خدشه قرار گرفته است. امروز وحدت مسلمانان با ايجاد تفرقه‌هاى مذهبى، فرقه‌اى، نژادى، ناسيوناليسمهاى گوناگون، قوميتهاى مختلف و شعارهاى انحرافى، مخدوش شده است. مسلمانان بر فراز همه‌ى شعارهاى خود - چه شعار قوميّت، چه شعار مذاهب اختصاصى خودشان، چه شعارهاى مربوط به سياستهاى خودشان - بايد شعار وحدت و يكپارچگى امّت اسلامى را قرار دهند. امروز براى آنها يكى از كارآمدترين شعارها اين است. مى‌دانيم كه استعمار و استكبار و دست قدرتهاى بيگانه هميشه سعى كرده است با انواع و اقسام حيَل، اين وحدت را درهم بشكند؛ كه يكى از خبيث‌ترين حيله‌ها، حيله‌ى غصب سرزمين فلسطين و كاشتن شجره‌ى خبيثه‌ى صهيونيسم در سرزمين اسلامى فلسطين - يعنى در قلب ملتهاى مسلمان و كشورهاى اسلامى - بوده است.
نقطه‌ى دوم هم معنويت است. استعمارگرانى كه آمدند سرمايه‌هاى ما را - نفت ما را، استقلال ما را، عزّت ما را، وحدت و يكپارچگى ما را - به دست چپاول و غارت سپردند، معنويت ما را هم به يغما بردند و در دنياى اسلامى، ماديّتِ خودشان را به صورت فرهنگهاى گوناگون و مبانى باطل گستراندند. امروز بايد بازگشت به معنويت اسلام، به حقيقت اسلام و روحانيت دين، شعار مسلمانان باشد. امروز مسلمانان به اين احتياج دارند.
اگر ما امروز وحدت مى‌داشتيم و اگر به معنويت اسلام تكيه مى‌كرديم، دشمن نمى‌توانست با اين وضوح ملت فلسطين را در خانه‌ى خودش اين گونه مورد شكنجه و فشار و تعقيب و آزار قرار دهد. ۱۳۷۹/۱۰/۰۷
لزوم پیشرو بودن جامعه اسلامی در خیرات
خصوصيت عيد فطر و بعضى اعياد ديگر اسلامى اين است كه مخصوص به مجموعه‌ى خاصى از جامعه‌ى عظيم اسلامى نيست. حقيقتاً ما مسلمين امروز بايد به دنبال آن نقاطى باشيم كه همه‌ى آحاد مسلمان را در شرق و غرب دنياى اسلام، از هر مليتى، با هر نژادى، با هر زبانى و با هر فرهنگى، گرد محور توحيد و كلمه‌ى متعالى اسلامى جمع كند. عيد فطر از جمله‌ى اينهاست. البته بعضى اعياد ديگر هم اين خصوصّيت را دارند. لذا در دعاى قنوت عيد فطر - برحسب آنچه وارد شده است، مستحب مى‌دانيم و مى‌خوانيم - عرض مى‌كنيم «الذّى جعلته للمسلمين عيدا»؛ خداى متعال اين روز را براى مسلمين عيد قرار داده است.
عيد، يعنى سالگشتى كه مايه‌ى شادى و خشنودى است. چه چيزى براى امّت اسلام مايه‌ى خوشحالى است؟ نزديك شدن به هدفهاى اسلامى. اسلام براى جامعه و امّت اسلامى هم مثل فرد مسلمان اهدافى را تعريف و ترسيم كرده است. بايد اعتراف كنيم كه امروز دنياى اسلامى متأسّفانه از اين هدفها دور است. ما مسلمين عالم، ما امّت اسلامى، با آنچه كه اسلام براى امّت اسلامى مى‌خواهد و مى‌پسندد، فاصله‌ى زيادى داريم.
امّت اسلامى بايد امروز در دنيا به بركت اسلام آن‌چنان باشد كه مثل مشعلى راه بشريت را روشن كند؛ مثل خورشيدى بر بشريت بتابد و به آنها خير برساند؛ آنها را گرما ببخشد، آنها را نورانيّت ببخشد، به آنها حركت ببخشد، به آنها حيات بدهد. آن جامعه‌ى اسلامى كه بايد «لتكونوا شهداء على النّاس» باشد؛ آن جامعه‌ى اسلامى كه بايد «يدعون الى الخير» باشد؛ آن جامعه‌ى اسلامى كه بايد پيشرو بشريت در همه‌ى خيرات باشد، اين‌گونه است. آن جامعه‌ى اسلامى كه بايد پرتوى از «وللَّه العزة و لرسوله و للمؤمنين» را داشته باشد، با وضع فعلى جهان اسلام و امّت اسلامى فاصله دارد.
البته بحمداللَّه شوق اين هدفهاى عالى در دلهاى مسلمين پيدا شده است و ملتهاى اسلامى حركتهاى خوبى را شروع كرده‌اند و در سراسر آفاق دنياى اسلامى، امروز بحمداللَّه ارزشهاى اسلامى رو به نو شدن است. برخلاف آنچه كه دشمنان اسلام مى‌خواستند كه اين ارزشها را از زندگى بشر بزدايند، امروز بحمداللَّه وقتى ما در شرق و غرب دنياى اسلامى نگاه مى‌كنيم، مى‌بينيم كه آحاد مردم به سمت احكام نورانى قرآن و ارزشهاى اسلامى، گرايش بيشترى پيدا كرده‌اند؛ ليكن بايد تلاش شود. ۱۳۷۶/۱۱/۰۹
۱) إقبال الأعمال، سید بن طاووس، ج ۱، ۲۸۸ ؛
اللَّهُمَّ أَنْتَ أَهْلُ الْكِبْرِيَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ أَهْلُ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ أَهْلُ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَهْلُ التَّقْوَى وَ الْمَغْفِرَةِ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هَذَا الْيَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِينَ عِيداً وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً [وَ كَرَامَةً] وَ مَزِيداً أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُدْخِلَنِی فِی كُلِّ خَيْرٍ أَدْخَلْتَ فِيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ كُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا سَأَلَكَ بِهِ عِبَادُكَ الصَّالِحُونَ وَ أَعُوذُ بِكَ مِمَّا اسْتَعَاذَ [مِنْ شَرِّ مَا اسْتَعَاذَ] مِنْهُ عِبَادُكَ الصَّالِحُونَ [الْمُخْلِصُونَ].
ترجمه:
امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: اى خدا اى شايسته عظمت و بزرگی، و اى شايسته بخشش و قدرت، و ای لایق گذشت و رحمت، و ای سزاوار تقوی و آمرزش، از تو درخواست مى‌كنم به حق اين روز كه براى مسلمانان عيد قرار دادى و براى محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) اندوخته و ارجمندی و زيادت [مقام] گردانيدى درخواست دارم كه بر محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) و خاندانش درود فرستى و مرا در هر خوبی كه محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) و خاندان محمد را داخل گردانيدى داخل سازى و از هر بدى كه محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) و خاندان محمد را خارج ساختى مرا نيز خارج گردانى. درود های تو بر محمد(صلّی‌الله‌علیه‌وآله)و تمام خاندان او باد. اى خدا من از تو درخواست مى‌كنم بهترین چيزى را كه بندگان نیكوكارت از تو درخواست كردند و پناه مى‌‌برم به تو از آنچه بندگان درستكارت [مخلصت] به تو پناه بردند.
بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۸۷، ص ۳۸۰ ؛ مفاتيح‌‌الجنان، شیخ عباس قمی، ص ۲۴۶ (اعمال روز عید فطر).