جمع بندی تشکیک در ماهیت؟؟!!
تب‌های اولیه
به نام خدا
تقریبا این بک مسأله ساده و مقبول درفلسفه امروز ما هست که "تشکیک" مربوط به"وجود" است و در "ماهیت" پذیرفتنی نیست....
اما جایی دیدم که برخی از محققین معاصر ، به "تشکیک در ماهیت" اعتقاد دارند.
آنطور که من دیدم ، گویا این بحث به علامه حس زاده آملی می رسید.
آیاواقعا علامه حسن زاده آملی چنین نظری دارند؟
این نظر بر چه مبانی عقلی استوار است؟
پرسش:
آیا علامه حسن زاده آملی قائل به تشکیک در ماهیت هستند؟ این نظریه بر چه مبانی عقلی استوار است.؟
پاسخ:
درباره سوال اولتان باید عرض کنم با اطلاع اندکی که بنده از آثار جناب علامه حسن زاده آملی دارم تاکنون به مطلبی از ایشان بر نخورده ام که حاکی از قائل بودن ایشان به تشکیک در ماهیت باشد. اگر شما مستندی در این باره دارید لطفا ارائه دهید تا استفاده کنیم. آن چه بنده از مطالب ایشان بردشت کرده ام این است که ایشان قائلند اصالت با وجود است و ماهیت حد وجود است.
ـ عین عبارت ایشان را نقل می کنیم:
... ماهيت، جنس و فصل اشيا يعنى چيستى آن هاست، كه حدود هر موجود محدود است؛ و در خارج، وجودات محدودند كه حاكى حدود آن ها ماهيت آن هاست. ماهيت چون كلى است، ظرف تحقق آن ذهن است. ماهيت خيال وجود است، چون خيال ما كه حظّى از وجود دارد. نه ماهيت بكلى باطل است؛ زيرا اگر ماهيت اصلا باطل مى بود، عالم تحقق پيدا نمى كرد؛ چه، ماهيات حدود وجوداند، و نه ماهيت اصولا حق است، چه، به تبع وجود تحقق دارد، چون ظلّ به وجود ذى ظل.(1)
درباره سوال دومتان نیز باید عرض کنم مساله تشکیک در ماهیت، عصاره ای از دو مساله است:
1- آیا اصالت داشتن با وجود است یا ماهیت؟
2- ملاک اختلاف هایی که در واقعیت های خارجی مشاهده می کنیم، آیا منحصر به اختلاف در ذاتیات و عرضیات است یا مورد سومی هم می تواند باشد؟
کسانی که قایل به تشکیک در ماهیت هستند درباره دو مساله یاد شده چنین می گویند:
ـ اولا اصالت با ماهیت است یعنی آن چه خارج و عالم واقع را پر کرده است ماهیت است.
ـ ثانیا اختلافی که میان واقعیت های گوناگون (یا بگویید ماهیت های گوناگون) مشاهده می شود گاه به واسطه اختلاف در ذاتیات است (مثل تفاوت ماهیت انسان با ماهیت سنگ) و گاه در عرضیات است (مثل تفاوت ماهیت سنگ با حجم کم و سنگ با حجم زیاد) و یا در تفاضل در ماهیت است که به عنوان مثال میتوان از مصادیق ماهیت حرارت یا نور نام برد.
حرارت، یک ماهیت بیش نیست؛ اما همین حرارت در جایی کم است (مثل حرارت شمع) و در جایی زیاد است (مثل حرارت خورشید). اختلاف این دو حرارت نه به خاطر ذات است و نه عرض بلکه به واسطه تفاضل موجود در حقیقت حرارت است. به عبارت دیگر، اشتراک هر دو حرارت یاد شده، به حرارت است و اختلاف آن دو نیز به حرارت است و این یعنی تفاضل در ماهیت.
و نتیجه ای که گرفته میشود تشکیک در ماهیت است.
ـــــــــــــــــــــ
(1) دروس معرفت نفس، ص 395و396.