آداب مهمانی و ضیافت
تبهای اولیه
از سفارشهای رسول خدا(ص) به امیرالمؤمنین(ع) این بود که کسی که بدون دعوت بر سر سفره ای می رود یا به صاحبخانه امر و نهی میکند، اگر به او اهانت شد، کسی جز خودش را ملامت نکند. مهمان باید در اختیار صاحبخانه باشد، و هر طور که او صلاح دید، عمل کند. مهمان باید مطیع صاحب خانه باشد.
امام صادق(ع) از قول امام باقر(ع) نقل فرموده اند: "مهمان باید هر جا که صاحبخانه گفت بنشیند، زیرا او از آنچه باید در خانه اش دیده نشود آگاهتر است."
مهمان نباید صاحبخانه را به زحمت بیندازد. روزی کسی امیرالمؤمنین علی(ع) را دعوت کرد. امام فرمود: "با سه شرط میآیم: یکی این که از خارج منزل چیزی تهیه نکنی؛ هر چه بود با هم میخوریم. دیگر آن که برای من در خانه چیزی ذخیره نکنی، و سوم این که خانواده خود را برای تهیه غذای من به زحمت نیندازی."
صفوان ـ یکی از اصحاب ائمّه ـ میگوید: روزی عبدالله بن سنان به من گفت: چیزی داری بخوریم؟ گفتم: بله؛ و سپس پسرم را فرستادم و پولی دادم تا گوشت و تخم مرغ بخرد. عبدالله گفت: پسرت را کجا فرستادی؟ گفتم: برای خرید مقداری مواد غذایی. گفت: فوراً او را برگردان! مگر در خانه سرکه و زیتون ندارید؟ گفتم: چرا، داریم. عبدالله گفت: همان را بیاور؛ چرا که من از امام صادق(ع) شنیدم که هلاک است کسی که آن چه برایش حاضر کنند ناچیز بشمرد، و هلاک است کسی که آنچه را در خانه دارد، برای پذیرایی از برادرش ناچیز بشمرد.
رسول خدا فرمود: سزاوار نیست مهمان صاحبخانه را ملول و خسته کند، و مثلاً زیاد در خانه راه برود، یا زیاد حرف بزند یا دیر بیاید و...
و نیز فرمود: سزاوار نیست مهمان بدون اجازه صاحبخانه روزه بگیرد.
و نیز فرمود: هر کس به میهمانی دعوت شد، هرگز بدون اجازه میزبان، فرزند خود را همراه نبرد. شایسته است مهمان محبت خود را به صاحبخانه با خوردن آن چه برایش می آورد نشان دهد.
امام صادق(ع) فرمود: مگر نمیدانید که محبّت مهمان به صاحبخانه، به زیاد خوردن در نزد اوست؟ آن امام بزرگوار به اصحاب خود میفرمود: کسی بر ما بیشتر محبت دارد که در نزد ما بهتر غذا بخورد ـ یعنی زیاد تعارف نکند.
رسول خدا(ص) هر گاه نزد خانوادهای غذا میل میکرد، آنها را با دعای خود مسرور میساخت و میفرمود: انشاء الله نیکان با شما هم غذا شوند و ملائکه خوب الهی بر شما درود بفرستند.
همچنین رسول خدا(ص) فرموده اند: مهمان شدن در روز اول حق مهمان است، و در روز دوم و سوم هم جایز است، اما بیش از سه روز صدقه است ـ (پس مهمان نباید بیش از سه روز مزاحمت برای کسی ایجاد کند).