مفهوم حدیث عاقبت خیر و شر

اميرالمؤمنين(صلوات الله عليه) فرمودند: خیرى كه بعد از آن آتش دوزخ است، خیر و خوبى نيست؛ و شرّی كه بعد از آن بهشت است، شرّ و بدى نيست؛ هر نعمتى در برابر بهشت، حقير است؛ و هر بلایى در برابر دوزخ، عافيت است‏.نهج البلاغه، حکمت 387

اين حدیث اشاره به اين است كه ديد و نگاه معمول انسان ‌ديد مادّي است. با نگاه مادّي هم نمي­توانيد خير و شرّ را بسنجد. يك چيز را خير مي­داني و حال اينكه براي تو شرّ است. يك چيزهايي را شرّ مي­داني و حال آنكه براي تو خير است. بنابر اين، يك خير و شرّ دنيايي داريم و يك خير و شرّ آخرتي. تا اینجا بينش بود؛ کسی که این بینش را ندارد، نمی‏تواند خیر و شرّ حقیقی را ببیند و تشخیص دهد. تو اگر متشرّع باشي، هنگامی که می‏بینی در راه تشرّعت به تو شرّي می‏رسد، مطمئنّی که اين براي تو شرّ نيست، بلکه خير تو است. عکس آن، اگر از راه نامشروع چیزی را به‏دست آوردي، بدان که اين خير نيست، اين برای تو شرّ است. اين را مي­گويند بينش.
«مَا خَيْرٌ بِخَيْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ»؛ خيري كه دوزخ در پي داشته باشد، خير نيست. ما معيارمان در سنجش خير و شرّ در دنيا، همين امور مادّي است. ولي حضرت علی(علیه السلام) مي­خواهد بفرمايد شما اشتباه می‏كنيد. اگر بنا شود اين خيرهايي كه شما در دنيا خير مي­پندارید، جهنّم در پی داشته باشد، هیچ‏کدام از اینها خير نيست. تو اشتباه مي­كني! اينها براي تو شرّ است. حالا آنچه که تو خیر می‏پنداری، هر چه مي­خواهد باشد. سرآمد این خوبی‏های دنیایی پول و رياست و امثال اينها است. امّا وقتی از مسيرِ صحيحِ شرعيِ الهي به تو نرسيده باشد، جهنّم در پي دارد. لذا خوشحال نشو! «وَ مَا شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الْجَنَّةُ»؛ و هيچ شرّي، ‌شر نيست اگر بهشت در پي داشته باشد. این ناراحتي­هایی که آنها را شرّ می­پنداری و می­گویی «به چه شرّي گرفتار شديم!» ببين نتيجه­اش در آن نشئه چيست؟ اگر نتیجه­اش بهشت است،‌ اينها شرّ نيست و تو اشتباه می­کنی. اگر در یک مسیرِ صحیحِ شرعی وارد شدی، امّا از نظر دنیایی و مادّی شرّی متوجه تو شد، تو باطنش را نمي­داني که چيست؛ باطنش خير است و شرّ نيست. چرا؟ چون براي تو بهشت را در پي دارد.
«وَ كُلُّ نَعِيمٍ دُونَ الْجَنَّةِ فَهُوَ مَحْقُورٌ»؛ هر نعمتي غیر بهشت كه تو در دنيا به آن برسي، ناچيز است. يعني اگر بخواهي نعمت‏هاي دنيا را با نعمت‏هاي آخرت مقايسه كني، هر نعمتی جز بهشت ناچيز است. این در نعمت‏ها بود؛ در بلاها و گرفتاري‏ها هم همین‏طور است: «وَ كُلُّ بَلَاءٍ دُونَ النَّارِ عَافِيَةٌ»؛ هر بلايي از بلاهاي دنيوي غير ازجهنّم كه به تو وارد شود، ‌اين يك عافيت و خوشي است. هر بلايي از بلاهاي دنيايي، در مقايسه با بلاي اُخروي كه آتش جهنم است، عافيت است. بنابر اين، هم بينشت غلط است، هم سنجشت؛ هر دو غلط است! بینشت غلط است، چون خير و شرّ دنيا را با دیدِ مادی می‏بینی و نگاه مي­كني؛ سنجشت غلط است، چون نعمت‏ها و بهره­مندی­های دنيايي را با آخرت مي‏سنجي؛ بلاهاي دنيا را با بلاهاي آخرت می سنجید.