اصطلاحات رجالی
تب‌های اولیه
علم رجال این است که ما تک تک راویان حدیث را از حیث وثاقت و ضعف بررسی کنیم و از این رهگذر اثبات بکنیم آیا روایت صحیح است یا نه؟ صحت و اعتبار یک حدیث و قابل استفاده بودن و استنباط از آن بستگی به علم رجال دارد.
اصطلاحات علم حدیث از کجا به وجود آمد؟اصل شکل‌گیری توثیق و تضعیف روات از ائمه(ع) سرچشمه گرفته است و ائمه(ع) بعضی از راویان را با تعابیر زیبایی یاد کرده‌اند و یا بعضی را مذمت کرده‌اند، در این راستا بعضی از اصطلاحات را خود ائمه (ع) برای اولین بار استفاده کرده‌اند که به تدریج در میان روات به فرهنگ تبدیل شده است که افراد را از نظر وثاقت و ضعف توصیف کنند و روایات نشان می‌دهد که ائمه (ع) به راویان حدیث حساس بوده‌اند.
ولی اگر یک یا بیش از یک راوی ثقه غیره امامی در سند بود، روایت موثق خوانده می‌شد، اگر یک راوی یا بیشتر ممدوح بمدح بود روایت را حسن و اگر این شرایط را نداشت آن را ضعیف می‌دانستند، بعد شهید ثانی به تقسیمات حدیث بال و پر داد تا رسید به زمان ما که تقسیم‌بندی‌ها ریزتر شده و اصطلاحات جدیدی شکل گرفته است و بعضی اصطلاحات مثل عادل، حسن، مجهول، مهمل هم ناظر به راوی است.
علوم مقدماتی لازم برای یافتن توان استنباط از قرآن و سنت متعددند از جمله :
1. علم اصول فقه، یعنی علمی که در آن از قواعدی بحث می شود که نتیجه آن ها در طریق استنباط حکم شرعی واقع شده و فقیه را توان درک حکم شرعی می دهد، مثلا قرآن دارد:"اقیموا الصلوه" . برای این که به این آیه برای اثبات وجوب نماز استدلال کنیم، باید حداقل دو مطلب ثابت گردد:
الف. صیغه امر ظهور در وجوب دارد . اگر قرینه ای بر دلالت آن بر استحباب وجود نداشته باشد، دلالتش بر وجوب ظاهر است و دلیل دیگر لازم نیست.
ب. ظهور قرآن حجت است ،یعنی اگر طبق قواعد عقلایی، کلام خدا بر مطلبی دلالت داشته باشد، آن دلالت حجت است.علم اصول متکفل بیان این قواعد است.(1)
2. رجال علمی است که مسلمانان ایجاد کردند، زیرا علاوه بر قرآن که به صورت متواتر و سینه به سینه و در نسخه های فراوان نقل شده و مورد اتفاق است ، دومین منبع مهم اسلام سنت معصومین است که در قالب روایات و احادیث به دست ما رسیده است . چون از زمان پیامبر نهضت شوم جعل حدیث شکل گرفت، مسلمانان دو علم را پایه گذاری کردند تا آثار شوم نهضت جعل حدیث را کم کنند:
اول علم رجال که شناسایی و معرفی وضعیت راویان حدیث از حیث عدالت و وثاقت را عهده دار بود. در این علم تک تک راویان معرفی شده و با موازینی توثیق یا جرح شدند یا به روشن نبودن وثاقت یا عدم وثاقت شان تایید شد.
دوم علم درایه ، علمى كه از مفاد الفاظ متن حديث چون شرح لغات حديث و بيان حال حديث از لحاظ اطلاق و تقييد و عموم و خصوص و داشتن معارض و مانند اين ها بحث مىكند.(2)
استنباط یا اجتهاد، به قدرت و توان درک و فهم احکام از قرآن و حدیث با توجه به علوم مقدماتی گفته می شود.
پی نوشت ها:
1. أصول فقه ، محمد رضا مظفر ، ج 1 ، ص 49 - 50.
2. درایه الحدیث، مدیر شانه چی، مقدمه.