جمع بندی مخاطب قرآن در آیه تطهیر

تب‌های اولیه

3 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
مخاطب قرآن در آیه تطهیر

باسلام درباره آیه إِنَّمَا يرِيدُ اللَّهُ لِيذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيتِ وَيطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا(الأحزاب/33) در توجیه اینکه این آیه در رابطه با حضرت علی و امامان پس از او علیهم السلام است و در رابطه با زنان پیامبر ص نیست گفته میشود چون اگر مخاطب خدا در این آیه زنان پیامبر بود باید از افعال مونث استفاده میشد ولی در این آیه چون از افعال مذکر استفاده شده است پس منظور امامان هستند و زنان پیامبر نیستند . در حالی که در آیه قَالُوا أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيكُمْ أَهْلَ الْبَيتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ(هود/73) که زن حضرت ابراهیم مخاطب است و به عنوان اهل البیت مورد مخاطب قرار گرفته از افعال مونث استفاده نشده پس با استناد از این آیه شاید بتوان گفت مخاطب آیه سوره احزاب نیز میتواند زنان پیامبر باشد.

با نام و یاد دوست




کارشناس بحث: استاد صدرا

پرسش:
با توجه به خطاب آیه شریفه «إِنَّمَا يرِيدُ اللَّهُ لِيذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيتِ وَيطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا» (الأحزاب/33) که به صورت مذکر آمده شامل اهل بیت (علی و فرزندان) پیامبر است و زنان پیامبر را شامل نمی شود در حالی که در آیه شریفه «قَالُوا أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيكُمْ أَهْلَ الْبَيتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ» (هود/73) با این که خطاب مذکر هست ولی شامل اهل بیت حضرت ابراهیم که زن بود می شود،پس با استناد از این آیه شاید بتوان گفت مخاطب آیه سوره احزاب نیز می تواند زنان پیامبر باشد.


پاسخ:
1) در قرآن کریم واژه: «اهل البیت»، دو بار ذکر شده است؛ یکی در سوره هود و در مورد اهل بیت ابراهیم (علیه السلام)(1)
و دیگری در سوره احزاب و در مورد اهل بیت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله).(2)

شیعه بر اساس نصوصی که در حد تواتر بوده معتقد است که آیه شریفه در زمان نزول تنها شامل پنج تن آل عبا (علیهم السلام) بوده و در مقابل اکثر اهل سنت معتقد به داخل بودن ازواج (همسران) پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در مفهوم «آل» بوده اند؛ هر چند که گروه دیگری از بزرگان آنان تصریح به اختصاص این آیه بر خمسه طیبه داشته اند.(3)

2) از سخنانی که در راستای داخل نمودن ازواج در مفاد آیه مطرح گردیده آن است که «اهل البیت»، در سوره هود با این که به همراه ضمیر خطاب مذکر ذکر شده است؛ اما در عین حال شامل همسر حضرت ابراهیم (علیه السلام) بوده:«قالُوا أَ تَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»؛(4) در پاسخ به این سخن می گوئیم: اگر صرفاً بر معناى لغوى كلمه ی:«اهل»، توجه نمائیم تبعا این کلمه بر همسر انسان نیز اطلاق می ‏گردد، (همچنان که در سوره ی هود چنین است)؛ امّا گاهى به واسطه ی وجود دليلی فردى از دایره این مفهوم خارج گردیده و یا به واسطه وجود دلیلی این مفهوم اختصاص به مصادیقی خاص يافته؛ همچنان که در آيه ی:«إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ»؛(5) فرزند نوح (عليه السلام) از اهل بودن آن حضرت خارج گردیده و در آیه تطهیر بر اساس قرائن موجود در آیه و همچنین سنت قطعیه این امر به عترت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) اختصاص یافته است.

3) در آیه 33 سوره احزاب؛ خطاب قرآن کریم بعد از نهی همسران پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از یک سری امور، تغییر نموده و با استفاده از الفاظی که مفید انحصار است خبر از اراده قطعی الهی در پاک قرار دادن اهل بیت آن حضرت از هر گونه رجس و پلیدی ای می دهد كه در این امر از ضمیر مخاطب مذکر استفاده گردیده که خود بیانگر تغییر مخاطبین اين فقره می باشد و بيانگر آن خواهد بود که مخاطب نواهی صدر آیه ازواج بوده؛ اما مخاطب در این فقره گروهی دیگر بوده که مرتبه آنان بسی بالاتر از رعایت برخی از الزامات ظاهری شریعت می باشد؛ بلکه آنان به لباس عصمت آراسته اند؛ هم چنان که این فقره با الفاظی که مفید حصر بوده و استفاده از ضمیر مذکر بیانگر اراده قطعی الهی در طهارت مطلق این گروه دارد؛ طهارتی که بدیهی است تنها با ترک نواهی صدر آیه محقق نگرديده؛ زیرا که اجتناب از چنین نواهی ای به معنای پاک بودن از هر آلودگی ای نخواهد بود.(6)

4) با نگاهی به سوره تحریم مشاهده می گردد که دو نفر از همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) دچار انحراف از حق گردیدند و قرآن کریم در بیانی تهدید آمیز به آن می فرماید: «إِنْ تَتُوبا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُما وَ إِنْ تَظاهَرا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِيلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذلِكَ ظَهِيرٌ؛ عَسى‏ رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَيْراً مِنْكُنَّ مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قانِتاتٍ تائِباتٍ عابِداتٍ سائِحاتٍ ثَيِّباتٍ وَ أَبْكاراً »؛ اگر [شما دو زن‏] به درگاه خدا توبه كنيد [بهتر است‏]، واقعاً دل هايتان انحراف پيدا كرده است. و اگر عليه او به يكديگر كمك كنيد، در حقيقت، خدا خود سرپرست اوست، و جبرئيل و صالح مؤمنان [نيز ياور اويند] و گذشته از اين، فرشتگان [هم‏] پشتيبان [او] خواهند بود.(7) مفاد این دو آیه هیچ گاه با یکدیگر قابل جمع نبوده؛ زیرا در آیه اول از تحقق طهارت مطلقه خبر می دهد و در آیه دوم از تحقق انحراف از حق و این که در زمان این همسران زنانی مومن تر و با ایمان تر نیز وجود داشته اند.

5) در روایات نبوی (صلی الله علیه و آله)، خمسه طیبه (علیهم السلام) تنها مصداق برای (اهل البیت) دانسته شده اند، و چنین امری خود بیانگر آن خواهد بود که همسران مشمول چنین حکمی نخواهند بود.

________________
(1) الأحزاب/33/ 32 تا 34:«يا نِساءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً؛ وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى‏ وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِينَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»؛[1]اى همسران پيامبر، شما اگر تقوا پيشه كنيد مانند ديگر زنان (عادى) نيستيد، پس با گفتارتان ناز و عشوه مريزيد تا كسى كه در دل او مرض (فسق و فجور) است (در شما) طمع ورزد، و گفتارى نيكو(و دور از تحريك و ريبه) بگوييد. و با وقار در خانه خود قرار گيريد و(در ميان مردم) همانند ظهور (زن‏ها) در دوران جاهليت نخستين (با آرايش و زينت بدون رعايت حجاب) ظاهر نشويد و نماز را برپا داريد و زكات بپردازيد و از خدا(در احكام شريعت) و از رسول او (در فرمان ولايى او) اطاعت نماييد، جز اين نيست كه خداوند مى‏ خواهد از شما اهل بيت (پيامبر) هر گونه پليدى(در عقايد و اخلاق و اعمال) را بزدايد و شما را به همه ابعاد پاكى پاكيزه گرداند.
(2) هود/11/ 69 تا 73: «وَ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهِيمَ بِالْبُشْرى‏ قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ؛ فَلَمَّا رَأى‏ أَيْدِيَهُمْ لا تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قالُوا لا تَخَفْ إِنَّا أُرْسِلْنا إِلى‏ قَوْمِ لُوطٍ؛ وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ؛ قالَتْ يا وَيْلَتى‏ أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذا بَعْلِي شَيْخاً إِنَّ هذا لَشَيْ‏ءٌ عَجِيبٌ؛ قالُوا أَ تَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».[2] و همانا فرستادگان ما (از فرشتگان) براى ابراهيم بشارت (يافتن فرزند و هلاكت قوم لوط) آوردند آنها سلام گفتند، او نيز سلام گفت، پس درنگى نكرد كه (براى مهمان‏ها) گوساله ‏اى بريان شده بر روى شن‏ها، و روغن چكان حاضر آورد. پس چون ديد كه دست‏هاى آنها به آن نمى‏رسد آنها را بيگانه يافت و از آنها بيمى در دل احساس كرد، گفتند: مترس، همانا ما (فرشتگانى هستيم كه از جانب خدا) به سوى قوم لوط فرستاده شده ‏ايم (تا آنها را هلاك سازيم.
و زن او ايستاده بود پس (براى آنكه مهمان‏هاى مرموز فرشته درآمدند) از شادى بخنديد و (در مقدمه مژده فرزند به نحو اعجاز) حايض شد، پس او را به (پسرى به نام) اسحاق و پشت سر اسحاق به (نوه ‏اى به نام) يعقوب بشارت داديم. گفت: اى واى! آيا من مى‏ زايم در حالى كه پير زنى (نود ساله) هستم و اين شوى من پير مردى (صد ساله) است؟! حقّا كه اين چيزى شگفت ‏انگيز است. (فرشته‏ ها) گفتند: آيا از كار خدا شگفتى مى‏كنى در حالى كه رحمت خداوند و بركت‏هاى او بر شما خانواده است؟! همانا او ستوده صفات و ستوده افعال و صاحب كرم عميم و جلال گسترده است.
(3) شرح مشكل الآثار، أبو جعفر أحمد بن محمد بن سلامة بن عبد الملك بن سلمة الأزدي الحجري المصري المعروف بالطحاوي (المتوفى: 321هـ)، ج2، ص235، مؤسسة الرسالة؛ الوافي بالوفيات، صلاح الدين خليل بن أيبك بن عبد الله الصفدي (المتوفى: 764هـ)،ج12، ص262، دار إحياء التراث – بيروت:«هُوَ وَأَخُوهُ وَأمه وَأَبوهُ أهل الْبَيْت الَّذين أذهب الله عَنْهُم الرجس وطهرهم تَطْهِيرا».
(4) (فرشته ‏ها) گفتند: آيا از كار خدا شگفتى مى‏كنى در حالى كه رحمت خداوند و بركت‏هاى او بر شما خانواده است؟! بنابراین در سوره ی احزاب نیز زنان داخل در مفاد آیه خواهند بود.
(5) هود/ 11.
(6) ما معتقدیم که اراده ی در این آیه به معنای اراده ی تکوینی بوده که امری تخلف ناپذیر است، و این اراده با اراده تشریعی که بیانگر الزامات شریعت می باشد متفاوت می باشد؛ زیرا یکی(تکوینی) قطعی و تخلف ناپذیر بوده و دیگری غیر قطعی؛ بلکه با اختیار انسان در خارج محقق می گردد.
(7) التحریم/ 66.

موضوع قفل شده است