حبوط
تبهای اولیه
[h=1]مراقب اعمال نیکمان باشیم که حبط نشود![/h]
[/HR] بر اساس سخنان حضرت حق در قرآن، آنچه سبب کامیابی و سعادت آدمی است بر دو رکن اصلی ایمان و عمل صالح استوار است. تأکید بر این دو در شمار زیادی از آیات قرآن به وضوح دیده میشود. لکن باید توجه داشت که صرف انجام اعمال نیک برای رسیدن به سعادت کافی نیست بلکه تداوم و بقای آن تا روز رستاخیز بسیار مهم و حیاتی خواهد بود.
[/HR]
چه بسا افرادی که در طول عمر کارهای شایسته ی بسیاری انجام دادهاند لکن نتوانستهاند آنها را به عنوان توشه با خویش به آخرت برند و به علل مختلف اعمالشان نابود گشته و در اصطلاح «حبط» شدهاند.
در این مجال به بررسی اهمیت این مسئله در اسلام و بیان علل از بین رفتن اعمال نیک اشاره خواهد شد.
معنای احباط
با در نظر گرفتن این نکته که تداوم اعمال انسان رابطهای مستقیم با بحث «حبط اعمال» دارد، شایسته است به بررسی اجمالی معنای آن پرداخته شود.
احباط از ماده ی «حبط» به معنای باطل ساختن و از بین بردن میباشد.
در اصطلاح احباط به معنای آن است که گناه موجب از بین رفتن طاعت و ثواب گردد.
[h=2]اقسام حبط و از بین رفتن اعمال[/h] موارد حبط اعمال در چند بخش قابل تقسیم است:
1 ـ زمانی که عمل تنها جنبه ی دنیوی داشته باشد. طبیعتا چنین اعمالی هیچ گونه آثار اخروی از خود به جای نخواهند گذاشت. همچنانکه خداوند سبحان میفرماید:
«وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً»؛ «و به هر گونه كارى كه كردهاند مىپردازیم و آن را [چون] گَردى پراكنده مىسازیم». (فرقان/23)
واژه «عمل» به معنی هر کاری است که با قصد انجام میگیرد. کلمه «هباء» به معنای خاک بسیار نرم و غباری است که در هوا پراکنده میشود و جز در هنگام تابش نور خورشید از پنجره نمیتوان آن را دید.
کلمه «نثر» نیز به معنای پاشیدن است. جمله «قدمنا» از ماده «قدوم» به معنی «وارد شدن» یا «به سراغ چیزى رفتن» است، و در اینجا دلیل بر تاکید و جدی بودن مطلب را میرساند، یعنی مسلما و به طور قطع تمام اعمال آنها را که با توجه و از روی اراده انجام دادهاند ـ هر چند ظاهراً کارهای خیر باشد ـ به خاطر شرک و کفرشان همچون ذرات غبار در هوا محو و نابود میکنیم.
2 ـ ممکن است عمل، ارزش و جنبه ی اخروی داشته باشد ولی عامل و فاعل آن، در انجام عمل، قصد و نیتی الهی نداشته و اندیشهای پست و غیر انسانی محرک وی در انجام آنها باشد.
از جمله ی این موارد میتوان به ریا و منت گذاشتن اشاره نمود. آنجا که خداوند متعال میفرماید:
«أَ یَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِیلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فِیها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ كَذلِكَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآیاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ»؛ «آیا كسى از شما دوست دارد كه باغى از درختان خرما و انگور داشته باشد كه از زیر درختان آن، نهرها بگذرد، و براى او در آن (باغ)، از هر گونه میوهاى وجود داشته باشد، در حالى كه به سن پیرى رسیده و فرزندانى (كوچك و) ضعیف دارد، (در این هنگام،) گردبادى (كوبنده)، كه در آن آتش (سوزانى) است، به آن برخورد كند و شعلهور گردد و بسوزد؟! (همین طور است حال كسانى كه انفاقهاى خود را، با ریا و منت و آزار، باطل مىكنند.) این چنین خداوند آیات خود را براى شما آشكار مىسازد، شاید بیندیشید (و با اندیشه، راه حق را بیابید)! » (بقره/266)
این آیه ترسیمی است بسیار زیبا از حال اشخاصی که با ریا و منت و آزار، خط بطلان بر انفاق خویش میکشند. حال کسانی که اعمال نیکی انجام میدهند و سپس با ریا و منت و آزار آن را از بین میبرند، چنین است، زحمت فراوانی کشیدهاند، و در آن روز که نیاز به نتیجه آن دارند، همه را خاکستر میبینند چرا که گردباد آتشبار ریا و منت و آزار، آن را سوزانده است.
سرچشمه بدبختیهای انسان مخصوصا کارهای ابلهانهای همچون منت گذاردن و ریا که سودش ناچیز و زیانش سریع و عظیم است ترک اندیشه و تفکر است که خداوند در انتهای آیه، همگان را به آن دعوت میکند.
در بینش و تفکر اسلامی، به بالا بردن اندیشه ی انسان توجه عمیق گشته است. از وی چنین خواسته شده که هر کاری را با نیتی خالص و ادراکی والا و انسانی آغاز نماید و در انجام وظیفه هرگز عمل خویش را با تظاهر و ریا، یا افکار کودکانه و پست آلوده نسازد. بکوشد تا عمل صالحی را که شروع کرده است حفظ کند و ادامه دهد تا مبادا شایستگی و صلاحیت آن را از دست داده و ارزشش را حبط کند.
3 ـ ممکن است عمل و کار، نیک و پسندیده باشد ولی در مقابل آن، عامل و فاعل به زشتیها و بدیهایی دست زند که آثار اعمال نیک او را نابود سازند. عوامل و موجبات این نوع از احباط در قرآن عبارتند از:
1 ـ کفر: «أُولئِكَ الَّذینَ كَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَزْناً»؛ «[آرى،] آنان كسانىاند كه آیات پروردگارشان و لقاى او را انكار كردند، در نتیجه اعمالشان تباه گردید، و روز قیامت براى آنها [قدر و] ارزشى نخواهیم نهاد». (کهف/105)
2 ـ شرک: «ذلِكَ هُدَى اللَّهِ یَهْدی بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ لَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ ما كانُوا یَعْمَلُون»؛ «این، هدایت خداست كه هر كس از بندگانش را بخواهد بدان هدایت مىكند. و اگر آنان شرك ورزیده بودند، قطعاً آن چه انجام مىدادند از دستشان مىرفت». (انعام/88)
3 ـ ارتداد: «... وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ كافِرٌ فَأُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ»؛ «... و كسانى از شما كه از دین خود برگردند و در حال كفر بمیرند، آنان كردارهایشان در دنیا و آخرت تباه مىشود، و ایشان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود» (بقره/217) 4 ـ بیحرمتی نسبت به پیامبر (صلی الله علیه و آله): «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ»؛ «اى كسانى كه ایمان آوردهاید، صدایتان را بلندتر از صداى پیامبر مكنید، و هم چنان كه بعضى از شما با بعضى دیگر بلند سخن مىگویید با او به صداى بلند سخن مگویید، مبادا بىآنكه بدانید كردههایتان تباه شود». (حجرات/2)
[h=2]نتیجه[/h] در بینش اسلامی صرف انجام اعمال صالح کافی نیست بلکه نگهداری و حفظ اعمال نیز اهمیت بسیاری دارد. اعمال نیک انسان به دلائل مختلفی چون ریا، نفاق، شرک، ارتداد، کفر و بیحرمتی نمودن به ساحت پیشوایان دین ممکن است از بین رفته و حبط گردد و دیگر فایده و سودی برای فرد در آخرت نداشته باشند.
[="Tahoma"][="Blue"]حبوط اعمال با ريا
نويسنده: علي مير خلف زاده
مرحوم قطب راوندي (رضوان اللّه تعالي ) روايت كرده است كه :
در بني اسرائيل عابدي بود كه سالها حق تعالي را عبادت مي كرد. روزي دعا كرد كه : پروردگار را مي خواهم حال خودم را نزد تو بدانم ، كدامين عمل هايم را پسنديدي ، تا هميشه آن عمل را انجام دهم ، واِلاّ پيش از مرگم توبه كنم ؟! حضرت حق تعالي ، ملكي را نزد آن عابد فرستاد و فرمود:
تو پيش خدا هيچ عمل خيري ندارد. گفت : خدايا، پس عبادتهاي من چه شد؟! ملك فرمود: هر وقت عمل خيري انجام ميدادي به مردم خبر ميدادي ، و مي خواستي مردم به تو بگويند: چه آدم خوبي هستي و به نيكي از تو ياد كنند. خُب ، حالا ثوابت را گرفتي ، آيا براي عملت راضي شدي ؟ اين حرف براي عابد خيلي گران آمد و محزون و ناراحت شد، و صدايش به ناله بلند گرديد. ملك بار ديگر آمد و فرمود: حق تعالي مي فرمايد:
الحال خود را از من بخر، و هر روز به تعداد رگهاي بدنت تصدق بده . عابد گفت : خدايا چطوري من كه چيزي ندارم ؟!
فرمود: هر روز سيصد و شصت مرتبه ، به تعداد رگهاي بدنت بگو: سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لااِلهَ اِلا اللّهُ وَ اللّهُ اَكْبَر وَ لاحَوْلَ وَ لاقُوَةَ اِلاّ بِااللّهِ. عابد گفت : خدايا اگر اين طور است ، زيادتر بفرما؟! فرمود:
اگر زيادتر بگويي ثوابت بيشتر است.
منبع: داستانهايي از اذکار و ختوم و ادعيه مجرب[/]
عوامل حبط عمل
آيات
[=times new roman]1 - شرك
«لئن اشركت ليحبطنّ عملك و لتكونن من الخاسرين» زمر، 65
اگر مشرك شوى تمام اعمالت تباه مىشود و از زيانكاران خواهى بود .
[=times new roman] 2 - اختيار كفر بعد از ايمان
«و من يكفر بالايمان فقط حبط عمله» مائده، 5
و كسى كه انكار كند آنچه بايد به آن ايمان بياورد اعمال او تباه مىگردد .
[SPOILER]
[=times new roman] 3 - ارتداد از دين
«و من يرتدد منكم عن دينه فيمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم فى الدنيا و الاخرة» بقره، 217
و كسى كه از آئينش برگردد و در حال كفر بميرد تمام اعمال نيك او در دنيا و آخرت بر باد مىرود.
[=times new roman] 4 - نفاق
«و يقول الّذين امنوا اهؤلاء الذين اقسموا باللَّه جهد ايمانهم انهم لمعكم حبطت اعمالهم فاصبحوا خاسرين» مائده، 53
آنها كه ايمان آوردهاند مىگويند آيا اين منافقان همانها هستند كه با نهايت تأكيد سوگند ياد كردند كه با شما هستند؟ آرى اعمالشان نابود گشت و زيانكار شدند .
[=times new roman] 5 - كفر به آيات خداوند و قيامت
«اولئك الذين كفروا بايات ربّهم و لقائهم فحبطت اعمالهم» كهف، 105
آنها كسانى هستند كه به آيات پروردگارشان و لقاى او كافر شدند به همين جهت اعمالشان حبط و نابود شد .
[=times new roman]6 - داد و فرياد زدن در محضر پيامبر اكرم (ص)
«يا ايها الذين امنوا لا ترفعوا اصواتكم فوق صوت النّبى و لا تجهروا له بالقول كجهر بعضكم لبعض ان تحبط اعمالكم و انتم لا تشعرون» حجرات، 2
اى كسانى كه ايمان آوردهايد صداى خود را فراتر از صداى پيامبر نكنيد و در برابر او بلند سخن مگوييد آنگونه كه بعضى از شما در برابر بعضى بلند صدا مىكنند مبادا اعمال شما نابود گردد در حالى كه نمىدانيد .
روايات
[=times new roman] 1 - ريا
قال رسول اللَّهصلى الله عليه وآله وسلم : «ان المرائى ينادى يوم القيامة يا فاجر يا غادر يا مرائى ضلّ عملك و بطل اجرك اذهب فخذ اجرك ممن كنت تعمل له».
به درستى كه شخص رياكار در قيامت به او خطاب مىشود اى گنه كار، اى نيرنگ باز، اى رياكار، عمل تو گم شد و مزد تو باطل گشت، بنابراين مزد خود رااز كسى طلب كن كه براى اوكار مىكردى.
(بحار / 72 / 303)
[=times new roman] 2 - كبر و غرور
قال علىعليه السلام : «فاعتبروا بما كان من فعل اللَّه بابليس اذا حبط عمله الطويل و جهده الجهيد و كان قد عبداللَّه ستة الاف سنة ... عن كبر ساعة واحدة».
پس عبرت بگيريد به آنچه را كه خداوند درباره شيطان انجام داد، زمانى كه عمل طولانى و تلاشهاى مستمر او را نابود ساخت و به تحقيق او شش هزار سال خداوند را عبادت كرد... نابودى عمل او به خاطر يك لحظه كبر و غرور بود. (بحار / 63 / 214)
[=times new roman]3 - حسد
قال رسول اللَّهصلى الله عليه وآله وسلم : «فلا تحسدوا فتحبط اعمالكم».
حسد نورزيد كه اعمال شما نابود مىشود . (بحار/ 37 / 210)
[=times new roman] 4 - ظلم به اجير
قال رسول اللَّهصلى الله عليه وآله وسلم : «من ظلم اجيراً اجره احبط اللَّه عمله».
كسى كه به اجير خود در مزدش ستم روا دارد، خداوند عمل او را نابود مىكند. (بحار/76/ 332)
[=times new roman]5 - منت گذارى در انفاق
قال رسول اللَّهصلى الله عليه وآله وسلم : «ان اللَّه ... يحبط اجر المعطى المنّان».
به درستى كه خداوند اجر كسى كه در عطا كردن منّت مىگذارد را نابود مىكند. (بحار/ 77 / 145)
[=times new roman] 6 - جدال
قال الصادقعليه السلام: «اياك و المراء فانه يحبط عملك».
بپرهيز از ريا كردن كه مايه نابودى عمل تو مىشود . (بحار / 78 / 288)
[=times new roman] 7 - عجب
قال رسول اللَّهصلى الله عليه وآله وسلم : «اعجاب المرء بنفسه و هو محبط للعمل».
عجب نمودن انسان نسبت به خودش باعث نابودى عمل مىشود . (بحار / 72 / 321)
[=times new roman] 8 - ترك نماز
قال رسول اللَّهصلى الله عليه وآله وسلم : «من ترك صلاته من غير عذر فتفوته فقد حبطعمله».
كسى كه نمازش را بدون عذر ترك كند كه از او فوت شود، عملش نابود مىگردد . (بحار/82/202)
[=times new roman] 9 - نپذيرفتن ولايت امامعليه السلام
قال رسول اللَّهصلى الله عليه وآله وسلم لعلىّ عليه السلام : «و من لقى اللَّه عزّوجلّ بغير ولايتك فقط حبط عمله».
هركس خدا را بدون ولايت و محبت تو ملاقات كند، عمل او نابود مىشود . (بحار/24/65)
[/SPOILER]