جمع بندی با توجه به آیه 101 نساء، چرا باید در سفر نماز را شکسته خواند؟

کارشناس بحث: استاد میقات

«وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكافِرينَ كانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبيناً»
هنگامى كه سفر مى‏ كنيد، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد اگر از فتنه (و خطر) كافران بترسيد زيرا كافران، براى شما دشمن آشكارى هستند.(1)

با سلام و درود

در برداشت از این آیه شریفه، مفسران نظرات و احتمالات مختلفی ارائه نموده اند(2)، از جمله:

1. اين قيد خوف و ترس، ناظر به وضع مسلمانان آغاز اسلام است و شرط واقعی نیست بلکه قيد غالبى است، يعنى غالبا سفرهاى آن ها همراه با خوف بوده است. لذا موضوعیت و اختصاص به نماز خوف ندارد.

در قرآن چنين قيدهايى مفهوم ندارد و فقط براى بيان موارد غالب است، و از این نمونه باز هم در قرآن آیه داریم، مانند (3) و (4).

افزون بر این که حكم نماز خوف به طور جداگانه و مستقل در آيه بعد آمده است، لذا اين آیه دلالت و اختصاص بر نماز خوف ندارد.

2. ظهور این آیه در نماز خوف است؛ و البته حکم قصر (شکسته خواندن) در نمازهای غیر خوفی را روایات بیان نموده اند.

لذا وجوب شکسته بودن نماز مسافر در نماز خوف، وجوب قرآنی؛ و وجوب شکسته بودن نماز مسافر در دیگر نمازها، وجوب روایی است.

3. آیه شریفه اختصاص به نماز خوف ندارد و آیه حکم کلی شکسته بودن نماز در سفر را بیان می کند، فقط برای بیان مصداق، نماز خوف را متذکر شده و بقیه مصادیق را بر عهده روایات نهاده و روایات آن ها را بیان کرده اند.

لذا وجوب شکسته بودن نماز مسافر، در همه نمازها، وجوب قرآنی است.

4. آغاز تشریع نماز قصر و شکسته بودن نماز مسافر، به هنگام خوف و ترس بوده است و سپس حكم، توسعه پيدا كرده و به همه‏ موارد عموميت يافته است.

نکته:

شکی نيست كه با توجه به تفسير آيه در روايات، شکسته بودن نماز مسافر اختصاصى به حالت ترس ندارد و پيامبر اکرم صلی الله علیه وآله و نیز اهلبیت علیهم السلام نیز در مسافرت نماز را شكسته مى ‏خواندند.

هدیه الهی

در بعضى از روايات اشاره شده كه كوتاه خواندن (شکسته بودن) نماز در سفر، يک نوع تخفيف الهى است، و ادب ايجاب مى ‏كند كه انسان اين تخفيف را رد نكند و نسبت به آن بى ‏اعتنايى نباشد.

امام صادق علیه السلام از پيامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل مى ‏كنند:

"إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَهْدَى إِلَيَّ وَ إِلَى أُمَّتِي هَدِيَّةً لَمْ يُهْدِهَا إِلَى أَحَدٍ مِنَ الْأُمَمِ كَرَامَةً مِنَ اللَّهِ لَنَا قَالُوا وَ مَا ذَاكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْإِفْطَارُ فِي السَّفَرِ وَ التَّقْصِيرُ فِي الصَّلَاةِ فَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ رَدَّ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَدِيَّتَهُ"

یعنی خداوند تبارک و تعالی، بر من و امت من، هدیه ای عطا فرمود که بر هیچ امتی هدیه نفرموده بود؛ و این هدیه خداوند به جهت کرامت و بزرگی است از طرف خداوند برای ما.
به حضرت عرض شد، آن هدیه الهی چیست؟
حضرت فرمودند: افطار در سفر و نماز قصر از هداياى الهى است. پس كسى كه از اين كار صرفنظر كند و انجام ندهد، هديه الهى را رد كرده است. ‏(5)

مطلب دیگر:

ائمه معصومین علیهم السلام نیز به همین آیه برای حکم قصر و شکسته بودن نماز استفاده و استدلال کرده اند. از امام باقر علیه السلام در باره کیفیت و چگونگی نماز در سفر سؤال شد، ایشان فرمودند:

"إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ» فَصَارَ التَّقْصِيرُ فِي السَّفَرِ وَاجِباً كَوُجُوبِ التَّمَامِ فِي الْحَضَر"

خداوند عزّوجل می فرماید «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ»، پس قصر (و شکسته خواندن نماز) در سفر، واجب است مثل واجب بودن تمام خواندن در حضر. (6)

_____________

1. نساء، 101.
2. ر.ک: تفسير نمونه، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏4، ص 95؛ تفسير أحسن الحديث، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏2، ص 439؛ تفسير نور، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏2، ص 366؛ تفسير كوثر، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج ‏2، ص 545.
3. نور، 33.
4. نساء، 23.
5. الخصال، صدوق، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ج ‏1، ص 12.
6. من لا يحضره الفقيه، نرم افزار جامع الاحادیث نور، ج ‏1، ص 434، ح 1265.