آغاز اختلاف و نحوه شکل گیری فرقه های اسلامی

آغاز اختلاف و شکل گیری فرقه های اسلامی : نخستین اختلاف بزرگی که پس از پیامبر رخ نمود و زمینه ساز پیدایش فرقه ها و رویکردهای متفاوت شد ،نزاع بر سر جانشینی حضرت رسول بود [1]. از آن پس اختلاف بر سر فدک ،اختلاف بر سد برخورد با مدعیان دروغین نبوت ،اختلاف درباره مرتدان و پاره ای از اختلاف های فقهی میان صحابه به وقوع پیوست . [2] این نوع نزاعها خود را در مخالفت گروههایی از مردم با عثمان و عملکرد او، پس از آن در دوره خلافت امام علی بر سر چگونگی برخودر با مخالفان آن حضرت آشکار ساخت . شهرستانی از نخستین شبهه هایی سخن به میان می آورد که منافقان در دوران حیات پیامبر مطرح کردند و پس از ان از اختلافی یاد می کند که در روزهای بیماری پیامبر بر سر مخالفت عمر با نوشتن مکتوبی ویژه که « پس از ان مسلمانان هیچ گاه گمراه نشوند »در گرفت . تنازع دوم را نیز سر برتافتن از روانه ساختن سپاه اسامه معرفی می کند [3]. از دیگر اختلافها می توان به پذیرش درگذشت یا عدم درگذشت پیامبر یا مکان دفن آن حضرت یاد کرد که از نخستین اختلافها بود ه اند [4]. بعد ها نمونه های از مباحثی چون قضا و قدر که در احادیث نخستین پس از رحلت پیامبر دیده می شود گواهی بر این حقیقت است . شاید به استناد همین نمونه هاست که وات پس از اشاره به پیوستگی آشکار و نزدیک کلام و سیاست د رخاورمیانه می گوید : « درست تا قبل از شروع عصر امویان ،در منازعات سیاسی درون دولت اسلامی تاثیر مسائل کلامی را در این گونه منازعات می توان پیدا کرد » [5]. شهرستانی اشاره می کند که : پس از آن اختلافها به دو دسته شد : یکی اختلاف در امامت و دیگری اختلاف در اصول عقیده »[6] . ابوریان هم اختلافها را مانند شهرستانی می بیند [7]. یکی دیگر ازعوامل موثر ، پیوند با دیگر ملتها و تاثیر اندیشه های غیر اسلامی در مسلمانان بود .تازه مسلمانان کشورهای مفتوح ، برای آنکه از اتهام کفر و زندقه مصون باشند انگاره های دیرین رابه جامه اسلام درآوردند . هرچند گاه انتساب عقیده ها به اثر پذیری از ادیان دیگری چون مسیحیت و یهود بویژه این آیین اخیر ابزاری در دست صاحبان کتب ملل و نحل شده تا از این رهگذر فرقه های مخالف خود را درهم بکوبند .گواه این حقیقت ان است که در منابع فرقه شناختی سنی به رغم آنکه از آثار یهودی و مسیحی دیگر فرقه ها ، اعم از معتزله ، شیعه ، قدریه ،جهمیه ، و جز آن سخن به میان می آید از احتمال تاثیر این اندیشه بر عقیده عمومی اهل سنت هیچ سخن گفته نمی شود .

[1] - برای نمونه بنگرید به : اشعری فمقالات الاسلامیین ج 1 ص 39 ؛ شهرستانی ، املل و النحل ، ج 1 ص 225 – 27

[2] - الفرق بین الفرق ، بغدادی ، ص 20 – 15 ؛ شهرستانی ، الملل والنحل ، ج 1 ص 27- 25

[3] - شهرستانی ، الملل والنحل ج 1 ص 21 – 23

[4] - الفرق بین الفرق ، ص 15 – 14 ؛ التبصیر فی الدین ، اسفراینی، ص 27 – 25 ؛شهرستانی ، الملل و النحل ، ج 1 ص 23 و 24 .

[5] وات ،فلسفه و کلام اسلامی ، ص 20

[6] -الملل و النحل ج 1 ص 27

[7] - ابوریان ، تاریخ الفکر الفلسفی فی الاسلام ، ص 119 – 128